Tản mạn - Tùy Duyên

Tuần trước, mình có dịp ghé thăm một người bạn vong niên, người Mỹ, sống ở Chapel Hill, một thành phố cách đây không xa lắm. Buổi ăn trưa kéo dài vài tiếng đồng hồ, ngồi nghe ông chia sẻ về văn học, ca dao dân ca Việt Nam. Dù là người Mỹ, nhưng sự am hiểu của ông về tiếng Hán và tiếng Việt luôn khiến mình kinh ngạc. Ông là giáo sư chuyên ngành Trung văn cổ đại, lại có năng khiếu đặc biệt về ngôn ngữ, nên khi trò chuyện bằng tiếng Việt hay các ngôn ngữ khác, ông luôn thể hiện sự sâu sắc và phong phú trong cách dùng từ, vượt xa những từ ngữ giao tiếp thông thường. Điều này thật đáng kính trọng.

Mình say sưa nghe ông diễn giải những mẫu chuyện từ thời Xuân Thu Chiến Quốc bên Trung Quốc cho đến "Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam" của Nguyễn Đổng Chi, "Tục ngữ phong dao" của Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc... Ngồi nghe mà cảm giác lạ lẫm, một người Việt nghe một người Mỹ phân tích kho tàng ngôn ngữ và văn hóa dân tộc mình. Thực ra, đây không phải lần đầu mình có cảm giác này. Mấy năm trước, khi nhận ra thư viện văn học đầy đủ nhất về Việt Nam lại nằm ở đại học Cornell (New York, Mỹ), chứ không phải là một thư viện trong nước hoặc của cộng đồng người Việt hải ngoại, thì mình cũng rất bất ngờ. Như thể phát hiện ra "Tàng Kinh Các" không ở Thiếu Lâm Tự vậy. :-)

Rồi tự an ủi rằng ngôn ngữ là tài sản chung của nhân loại, ai cần thì xử dụng, ai hiểu được giá trị thì gìn giữ. Đơn giản vậy thôi. Tham lam quá có khi lại như Mộ Dung Bác, Tiêu Viễn Sơn, cả đời ẩn thân vào kinh điển của "Tàng Kinh Các" mà bị "tẩu hỏa nhập ma". Ngược lại, Vô Danh Thần tăng, suốt đời chẳng cần tên tuổi, không cần cạnh tranh với ai, chẳng dính mắc gì, chỉ lo quét lá, lau chùi, dọn dẹp, mà lại có thể hóa giải được mối hận thù truyền kiếp của những người tên tuổi lẫy lừng.

Nhắc lại, mình cũng từng hỏi ông bạn già E.H về việc dịch các tác phẩm lịch sử cổ đại Việt Nam như "Lĩnh Nam Chích Quái" và "Việt Điện U Linh Tập" sang tiếng Anh. Dẫu biết ông đã bắt tay vào công việc này từ lâu, nhưng không biết đã hoàn thành chưa. Mình lâu nay vẫn thắc mắc về việc đất nước ta vốn đầy rẫy nhân tài, thậm chí thặng dư, nhưng chẳng thấy ai dịch những tác phẩm này ra tiếng Anh. Nay lại thấy ông bạn già ngoại quốc miệt mài làm việc này, nên mình thường đùa rằng ông "mắc nợ" dân Việt Nam. Tuy nhiên cũng có chút xấu hổ vì bản thân bất tài, không giúp ích được gì, nên thỉnh thoảng mời ông uống cà phê, hỏi thăm có cần hỗ trợ gì không. Nhưng lần nào ông cũng chỉ trả lời gọn lỏn: "Không, tôi đã có tất cả, chỉ thiếu thời gian!". Mình biết ông bận rộn với bao công trình dịch thuật khác, từ văn học, âm nhạc đến nghiên cứu văn hóa, nên thôi, coi như tuỳ duyên vậy. Cái gì đến sẽ đến, lâu lâu ghé thăm, mời ly nước bữa trưa, cũng là cách trả ơn "vác ngà voi" cho ông :-).

Dù vậy, mình cũng từng tự hỏi, liệu có bao nhiêu người VN hiện nay biết đến hoặc quan tâm đến những tác phẩm như "Lĩnh Nam Chích Quái" hay "Việt Điện U Linh Tập"? Nhớ có lần xem chương trình "Ai là triệu phú" ở Việt Nam, có câu hỏi về "Tự Lực Văn Đoàn". Người chơi trả lời là một gánh hát cải lương, và cô ấy hình như là giảng viên đại học. Nghe mà rụng rời, nhưng đó lại là chuyện "thường ngày ở huyện". Thực ra, chữ nghĩa, văn hóa, văn chương ngày nay đã khác nhiều so với trước. Tất nhiên, ai cũng có giới hạn và phạm vi hiểu biết của riêng mình. Nhưng nguy hiểm hơn cả là sự truyền tải sai lệch thông tin, vô tình hay cố ý, dẫn đến những hiểu lầm và suy diễn sai trái trong cuộc sống. Ngôn ngữ bị lạm dụng, khái niệm bị đánh tráo. Phương tiện truyền thông ngày nay quá đa dạng và tiện nghi, dễ dàng tạo ra sự hỗn độn khó phân biệt đúng sai. Đặc biệt trong các vấn đề tôn giáo và văn hóa xã hội, nơi lòng tin được hình thành và nuôi dưỡng, lại bị chi phối quá nhiều bởi lợi nhuận và vật chất, hình tướng, dẫn đến tâm lý nghi ngờ, hoang mang, sinh ra nhiều nghi vấn và thất vọng trong xã hội. Ngày càng nhiều những hiện tượng cuồng tín, chia rẽ, a dua, công kích, hận thù... xảy ra trong đời sống. Nhưng lại hiếm hoi những sự quan sát độc lập, phân tích khách quan, sáng suốt, trung thực dựa trên sự thật. (À, mà nếu có, chắc gì thiên hạ lại chịu nghe :-)). Tất nhiên lâu nay, "đám đông" (mặc dù không phải là đa số) và các ứng dụng công nghệ, luôn là nhân tố quan trọng có ảnh hưởng đến những hiện tượng này. Mà một khi nói đến hiệu ứng của dư luận, lời đồn, hoặc tin tức nghe ngóng từ 'đám đông", thì ôi thôi tây ta gì cũng thế, muôn hình vạn trạng. Đơn giản từ một cuộc bầu cử cho đến những sự kiện cuồng tín vô căn cứ, tạo ra công kích và chia rẽ hận thù, đều xuất phát từ những nguyên nhân sâu xa giống nhau, mặc dù hình thức có khác. Albert Einstein có câu "Just because you believe in something does not mean that it is true". (Tạm dịch: Anh tin vào điều gì đó không có nghĩa đó là sự thật). Trong lịch sử nhân loại xưa nay, đám đông không phải lúc nào cũng đại diện cho trí tuệ, nhưng sức mạnh và hệ lụy của nó tạo ra lại vô cùng nguy hiểm. Ông Mark Twain cũng có một câu rất nổi tiếng là "Whenever you find yourself on the side of the majority, it may be time to stop and reflect". (Tạm dịch: Khi nhận ra mình đang đứng về phía đám đông, thì nên dừng lại và chiêm nghiệm lại vấn đề). Nhưng thực ra nếu cứ khăng khăng cho mình là đúng, tự hào là “đỉnh cao” của nhân loại, thì dù có chiêm nghiệm bao nhiêu cũng chẳng ích lợi gì!

Trở lại đề tài chính mà mình và ông bạn già trao đổi hôm trước, đó là nhân duyên. Mình và anh bạn đều cho rằng mọi thứ có được, hoặc thành tựu trên đời, từ lớn đến nhỏ, đều do "nhân & duyên" (causes & conditions), chứ không phải do bất kỳ thiên tài hoặc vĩ nhân nào một mình có thể tạo ra. Mọi thứ sinh ra đều do duyên khởi, lệ thuộc vào nhiều yếu tố cần thiết khác nhau. Và tất cả các sự vật luôn biến đổi (vô thường), có sinh tất có diệt. Cho nên cũng chẳng có gì cần phải ầm ĩ, xưng tụng cho lắm :-). Thực ra ngay từ buổi sơ khai của vũ trụ, Big Bang cho đến giai đoạn các loài sinh vật hình thành, thì nguyên lý vô thường và duyên khởi đã tồn tại. Nghĩa là trước khi thái tử Tất Đạt Đa ra đời hàng ngàn triệu năm thì "nhân & duyên" đã hiện diện ở thế giới này. Những quy luật nhân quả, vô thường, luôn chi phối vạn sự, vạn vật trong vũ trụ, xưa nay không có ngoại lệ. Và ngày nay khoa học hiện đại cũng chứng minh rõ ràng điều đó. Tuy nhiên, cho đến thời kỳ Đức Phật Thích Ca xuất hiện, Ngài mới bắt đầu giảng thuyết về những chân lý sự thật trong đời sống, chỉ ra những nguyên lý vận hành tự nhiên của vô minh tham ái, sinh tử dính mắc, để hướng dẫn chúng sinh thực hành tự tìm đến con đường giải thoát. Từ đó về sau, trong các kinh điển truyền thừa PG thường nhắc đến những tư tưởng và từ ngữ như vô thường (impermanence), nhân quả (cause & effect), nhân duyên (causes & conditions), duyên khởi (causation) .v.v.. Bởi vậy có một số ít người hiểu lầm cho rằng đó là những sản phẩm của đạo Phật tạo ra. Thực ra thì không phải vậy, đó là những chân lý sự thật của vũ trụ. Cho dù Đức Phật chưa hề xuất hiện ở thế gian này, hoặc Ngài chưa hề thuyết giảng về những điều đó, thì những chân lý đó vẫn tồn tại và vận hành như vậy. Bạn có thể không tin nhân quả, không tin vô thường, nhưng quy luật nhân quả và vô thường thì vẫn cứ vận hành đúng theo chiều hướng mà nó phải vận hành. Nôm na, những người hiểu chuyện thường cho rằng đó là cách vận hành của "pháp".

Ví dụ, một ông xây được cái nhà, là do hội đủ nhiều điều kiện như tài chánh, thợ thầy, thiết kế, gạch, đá, xi măng, vợ chồng đồng thuận, đền bù giải tỏa êm thắm ..v.v...hoặc lung tung gì đó. Một đứa con học được ra ông này bà nọ, là do cha mẹ sinh ra và nuôi dưỡng, do thầy cô, bạn bè, xã hội, ông bán hủ tíu, bà bán xôi, người phu trường, cái ăn, cái mặc .... Một ông lãnh đạo được thăng quan tiến chức, quyền cao chức trọng, thì cần phải hội đủ nhiều điều kiện hơn, phải nhờ vào quần chúng nhân dân, nhờ thuộc cấp làm việc hiệu quả, nhờ quan hệ bạn bè, nhờ sếp chiếu cố, nhờ vợ con ủng hộ…Một ông sư đi bộ bao năm bỗng chốc nổi tiếng, là ngoài công phu rèn luyện bản thân còn phải đủ duyên với các yếu tố khác như nhờ có Youtube, nhờ có các Youtuber đa thành phần, hổ lốn đúng sai, nhờ TV, nhờ smartphone, nhờ những người có thời gian theo dõi và truyền tải, nhờ những người hám danh hám lợi làm tấm gương phản chiếu, nhờ có người lạy lục đu bám, nhờ có những người tin vào công đức ...v.v..và v.v. Nhưng quan trọng nhất là nhờ pháp tu khổ hạnh Dhuta (đầu đà) của các vị Tổ ngày xưa truyền lại. Tất nhiên nếu có một ông sư khác cũng tu khổ hạnh y chang như vậy, hoặc giả phẩm hạnh căn cơ tốt hơn, hoặc ăn nói hay hơn, cũng chưa chắc gây được những sự chú ý như thế. Bởi vậy mới nói là do nhân duyên khác nhau, tùy duyên tạo tác. Những bậc giác ngộ, hoặc người thấu hiểu được các nguyên lý duyên khởi, vô thường, thường chọn lối sống trí tuệ, không khoe khoang, không xưng công trạng, không dính mắc, không ngã mạn, không đề cao bản thân (vì hiểu có được là do nhân duyên), và không bám trụ vào những thứ mà người đời cho là "bất di bất dịch". Nhớ hôm gần Tết, mình hỏi đứa con "Con thấy nhiều người quỳ mọp lạy mấy tu sĩ xin rờ chân, rờ đầu, nghĩa là họ đang lạy ai ? Lạy ông sư đi bộ, hay lạy Hạnh đầu đà của Ngài Ca Diếp ? Họ lạy để được phước báu công đức, lạy để thể hiện sự tôn kính nhà sư, hay lạy vì tỉnh thức giác ngộ ? Người đến chùa chắp tay lạy một chú tiểu quét chùa, là lạy chú tiểu, lạy Tam Bảo, hay lạy chính bản thân họ ?". Đứa con sinh ở Mỹ, trả lời, làm mình ngạc nhiên !

Nhớ có lần mình được nghe một bài giảng pháp của HT Thích Thanh Từ nói về "chữ KHÔNG trong kinh Bát Nhã". Rất hay, và rõ ràng là để hiểu được chữ "KHÔNG" đó một cách đúng đắn, cần phải hiểu biết về thuyết nhân duyên. Nếu không e rằng lại nhầm lẫn giữa "emptiness" (tánh không) và "nothingness" (không có gì). Nói đến đây bỗng nghĩ đến một bài thơ xưa rất hay của thiền sư Từ Đạo Hạnh thời nhà Lý.

Hữu không

Tác hữu trần sa hữu,
Vi không nhất thiết không.
Hữu, không như thuỷ nguyệt,
Vật trước hữu không không.
(Thiền sư Từ Đạo Hạnh)

Tạm dịch:

“Có” thì hạt bụi cũng có
“Không” thì thế giới thảy đều không
Có, không, như ánh trăng dưới nước
Đừng bám hẳn vào cái có, cũng đừng cho cái không là không.
(Từ Đạo Hạnh thiền sư)

Thế nhưng trong cuộc sống thì không phải ai cũng hiểu được những nguyên lý này. Thậm chí có ông leo lên đến hàng lãnh đạo của những quốc gia hàng đầu trên thế giới, mà vẫn sáng nắng chiều mưa, đụng đâu cũng bi bô về cái tôi "vĩ đại". Thông thường thì những người đề cao bản thân thái quá, cũng là những người đổ thừa cho người khác nhiều nhất khi thất bại hoặc bị bế tắc. Họ hiếm khi biết nghĩ cho người khác, vì thực sự họ không quan tâm ai hơn cái "tôi" của họ. Một nhà lãnh đạo tài ba, nhìn xa trông rộng, là người tạo được sự đoàn kết đồng lòng, chứ không phải tạo ra chia rẽ hận thù. Nhưng âu đó cũng là nhân duyên, ai cũng phải có những bài học cho riêng mình để trải nghiệm. Và quốc gia dân tộc cũng vậy, đất nước nào cũng cần phải có những "vận nước" cần thiết để học hỏi và trưởng thành. Mình nghĩ vậy. Thôi xin tạm dừng nơi đây, chúc quý anh chị và bạn hữu một ngày chủ nhật an vui hạnh phúc cùng gia đình.

PN (03/2025)

"Nhìn" và "Thấy"

"Nhìn" và "Thấy"
(Thành kính tri ân Thầy)

Gần 30 năm trước, cộng đồng người Việt tại một thành phố ở Mỹ mời Thầy Abhinyana đến nói chuyện (một số người gọi là giảng pháp). Hôm đó, nhân dịp Thầy từ Úc sang và ghé thăm tôi vài ngày, tôi có cơ duyên đưa Thầy đến buổi nói chuyện. Đề tài hôm ấy là "Nhìn" và "Thấy".

Thực lòng mà nói, lúc đó tôi chưa hiểu biết nhiều về tôn giáo hay đạo pháp. Tôi cũng không rõ tại sao Thầy không giảng pháp như những vị sư khác mà lại chọn một đề tài có vẻ "đời thường" như vậy. Liệu điều này có liên quan gì đến Phật giáo không? Vì thế, tôi chỉ chú ý đến cách lập luận của Thầy, nghe một lúc rồi lại ra ngoài hút thuốc, đợi Thầy nói chuyện xong để đưa về.

Mãi đến bây giờ, tôi mới dần hiểu được ý nghĩa sâu xa của bài giảng năm ấy. Hôm nay, khi Thầy đã viên tịch, nhân lúc có nhiều bạn bè, người thân thắc mắc về các hiện tượng "tín ngưỡng" và "cuồng tín" trong tôn giáo và đời sống hiện nay, tôi muốn viết vài dòng tri ân Thầy – cũng như coi đây là một lời sám hối của đứa trẻ u mê năm nào.

Trước tiên tôi xin có đôi lời là những gì tôi viết ở đây hoàn toàn dựa trên sự hiểu biết chủ quan của mình. Một bài viết ngắn khó có thể truyền tải hết chiều sâu của đề tài này. Tôi vốn không muốn phụ thuộc vào kinh sách hay theo một tông phái nào cụ thể, nhưng ngôn ngữ là công cụ duy nhất để diễn đạt, nên khó tránh khỏi sự trùng lặp với những gì đã có trong kinh điển. Nếu bạn bè nào cảm thấy hứng thú, hãy đọc cho vui. Nếu ai thấy đồng cảm và muốn tìm hiểu thêm, ngày nay tài liệu về Phật pháp có rất nhiều. Còn nếu muốn tranh luận, thì tôi e rằng bài viết này không phải là nơi phù hợp.

Từ nhỏ, tôi sinh ra và lớn lên trong một gia đình theo đạo Phật. Ngày rằm, mùng một ăn chay, theo ông bà cha mẹ đi chùa. Hình ảnh sư sãi, chùa chiền vốn gắn liền với cuộc sống, nhưng tôi không thực sự hiểu đúng sai thế nào. Kiến thức của tôi về Phật giáo khi ấy chủ yếu xoay quanh nghi lễ, cúng bái, theo truyền thống gia đình và xã hội.

Sau năm 1975, Phật giáo, cũng như tín ngưỡng tôn giáo nói chung, dường như bị chững lại vì ai cũng lo lắng chuyện miếng cơm manh áo. Một số ít không phải lo toan sinh kế thì lại chẳng tin vào tôn giáo, thần linh. Chùa chiền vắng bóng, sư sãi hoàn tục kiếm sống. Đến khi nước nhà mở cửa, kinh tế khá hơn, của ăn của để, nhiều người quay lại tìm kiếm đời sống tâm linh. Chùa to, tượng lớn mọc lên, và kèm theo đó là đủ loại phong thủy, cúng bái, bói toán, kinh doanh, du lịch tâm linh, phát triển mạnh mẽ. Bên cạnh đó, những phương thức quản lý tôn giáo như giáo hội, hội đoàn, uỷ ban, chính sách định hướng ... cũng nhanh chóng được hình thành.

Những người chưa bao giờ tin Chúa tin Phật bỗng nhiên trở thành tín đồ ngoan đạo. Nhiều người keo kiệt bỗng chốc hào phóng cúng dường. Nhiều gia đình đang yên ổn với mồ mả tổ tiên, bỗng nhiên thấy "phong thủy" có gì không ổn, phải rước thầy về sửa lại để cầu phúc lộc. Và dĩ nhiên, khi có thóc thì có chim – vô số hiện tượng mê tín, cuồng tín cũng từ đó ra đời. Một số chùa chiền, sư sãi, đã thay đổi để bắt kịp trào lưu xã hội và phù hợp với văn hoá tín ngưỡng địa phương vùng miền. (Tất nhiên cũng có nhiều chùa chiền, tăng ni, vẫn còn tinh tấn giữ được hạnh tu của họ).

Trong sự hỗn độn này, hình thức dần lấn át những nội dung cốt lõi. Phật giáo bị biến tướng đến mức nào, không ai có thể chắc chắn. Đức tin bị lạm dụng. Tôn giáo bị chia cắt thành muôn vàn cách hiểu khác nhau, ai cũng cho rằng mình đúng. Hết tông phái này đến tông phái kia, hết thiền này đến thiền nọ, hết đạo này đến đạo kia, hết chùa này đến sư nọ…Như một chiếc bánh chung, mỗi người cắn một miếng và lý giải theo cách hiểu của riêng mình. Nhưng suy cho cùng, đó cũng là quy luật tự nhiên, có cái này ắt có cái kia, có sinh thì có diệt.

Thời buổi đó, như nhiều người khác, tôi cũng cảm thấy lạc lõng trong mê hồn trận của tín ngưỡng và nhận thức xã hội. Tôi bắt đầu tìm tòi học hỏi. Khi ra nước ngoài, tôi may mắn gặp được nhiều vị tăng ni từ các quốc gia khác nhau, tiếp cận với nhiều kinh điển từ những nguồn khác nhau. May mắn hơn nữa là kinh sách ở nuớc ngoài thường có phiên bản tiếng Anh, được dịch trực tiếp từ tiếng Pali hoặc Sanskrit, nên ít bị ảnh hưởng những từ ngữ Hán Nôm hoặc tiếng TQ phiên âm mà tôi thường nghe từ bé nhưng không hiểu. Cũng trong thời gian đó, tôi có cơ duyên gặp được Thầy Abhinyana. Thầy không có danh tiếng, không trụ trì, không có chùa, không tài sản, không cả mộ phần. Nhưng điều Thầy để lại là một dấu ấn sâu sắc trong lòng những ai từng được gặp Người.

Tuy nhiên, đời sống thường nhật cuốn tôi đi. Tôi mải mê công việc, bạn bè, rượu chè, hưởng thụ, và quên đi khát vọng học hỏi về đạo pháp. Mãi đến những năm gần đây, tôi mới có cơ hội nghiên cứu nhiều hơn. Càng tìm hiểu, tôi càng thấy kiến thức của mình nhỏ bé và sai lệch. Những thứ tôi từng tự hào hóa ra chỉ là trở ngại, chỉ làm tăng thêm sự tự mãn và lý luận rối rắm. Càng học, càng buông bỏ, càng thấy đơn giản, và cũng càng cảm nhận sự an lạc nhẹ nhàng hơn trong cuộc sống. 

Nhìn lại, từ những lời giảng dạy đơn giản của Bụt ngày xưa, đến nay đã hình thành vô số kinh điển, luật luận, tông phái, và các pháp tu tập truyền thừa. Từ Luật tông, Tịnh Độ tông, Thiền tông, Pháp Tướng tông (Duy Thức tông), Mật tông (Chân Ngôn tông), Thiên Thai tông (Pháp Hoa tông), Hoa Nghiêm tông, Tam Luận tông, Câu Xá tông, Thành Thật tông..v.v.. cho đến sự phân biệt giữa hạnh nọ hạnh kia, đầu đà (dhuta), khất sĩ, Tiểu thừa, Đại thừa, Nam truyền, Bắc truyền... Ngôn ngữ, khái niệm, định nghĩa, hình thức, nghi lễ, cứ thế đan xen và biến đổi qua từng giai đoạn, từng thời kỳ, từng đất nước khác nhau. Trong dòng chảy ấy, không ít người lẫn lộn giữa phương tiện và mục đích, giống như câu chuyện ngón tay chỉ mặt trăng ngày xưa, khi người ta chỉ chăm chú vào ngón tay mà quên mất mặt trăng.

Và một ngày nọ, tôi chợt nhớ lại bài giảng năm xưa của Thầy, "Nhìn" và "Thấy". Tôi mới hiểu rằng "Nhìn" là sự nhận biết của các giác quan (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân) và ý (mind). Nhưng cái "Thấy" mà Thầy muốn nói không phải là sự phân biệt theo tưởng tri hay thức tri, mà là sự nhận thức bằng trí tuệ. "Thấy" trong Phật giáo là tuệ tri, là sự nhận biết không bị che mờ bởi thành kiến, kiến thức hàn lâm, hay lý thuyết cao siêu. Có lẽ đây là một trong những tư tưởng quan trọng nhất của Phật giáo mà tôi từng được nghe.

Đức Phật vốn không lập ra tôn giáo để thờ phụng hay mê tín. Ngài chỉ có một mục đích duy nhất là tìm con đường diệt khổ cho chúng sinh. Khi tìm ra con đường ấy, Ngài được gọi là Bậc Giác Ngộ (Buddha). Chữ Buddha trong tiếng Phạn chỉ đơn giản có nghĩa là người tỉnh thức (the enlightened one/the awakened one), chứ không hề mang màu sắc thần thánh hay phép thuật siêu nhiên. Chữ Buddha tiếng Sanskrit có gốc từ chữ Budh (Bụt), nghĩa là tỉnh thức (to wake up), hoặc biết (to know).

Tất nhiên, ở đây đang nói đến cái "thấy đúng" và "biết đúng" của bậc Giác Ngộ. Còn như mình, cứ nhìn gà hóa thành cú, "thấy" gì cũng qua lăng kính "thiên tài" của bản thân, thì cao siêu lắm cũng chỉ là ảo giác và ngộ nhận 😊. Trong PG, có sự phân biệt rõ ràng giữa "tướng biết" và "tánh biết". "Tướng biết" là cái biết chủ quan, dựa trên hình tướng bên ngoài, bị che lấp và bóp méo bởi vô minh. Còn "tánh biết" là sự nhận thức trong sáng, rỗng rang, tịch tịnh của trí tuệ. Đây chính là trí tuệ (wisdom) vốn sẵn có trong mỗi con người, không ai tạo ra nó, cũng không ai có nhiều hay ít hơn ai. Nhiều vị thiền sư đắc đạo ví von rằng: Chỉ cần những đám mây tan biến, thì bầu trời xanh sẽ hiện ra - Kiến tánh thành Phật. Cho nên điều này không nhất thiết cứ là kỹ sư, bác sĩ, tiến sĩ, giáo sư, nhà nghiên cứu... hoặc giàu có, học thức, địa vị xã hội, quyền cao chức trọng linh tinh gì đó thì có thể đạt được. Câu chuyện giữa Ngài Huệ Năng và Ngài Thần Tú chính là một minh chứng rõ ràng cho chân lý này. Nhưng trong đời sống thường nhật, chúng ta vẫn bị cuốn vào những vòng xoáy vô minh. Ai cũng mang theo lớp vỏ của thành kiến, danh vọng, tiền tài, và những mê muội cá nhân. Rốt cuộc, cái "Thấy" của chúng ta vẫn chỉ là cái thấy đầy chấp trước và ngộ nhận.

Trở lại với đời thường, mỗi ngày chung quanh chúng ta nhan nhản những cái "nhìn", cái “thấy" đầy thiên kiến lệch lạc. Và tất nhiên là cho dù cố gắng tỉnh táo đến đâu, thì ít nhiều mình cũng sẽ bị ảnh hưởng, bởi cuộc sống vốn là một bữa tiệc buffet phong phú - Gần ông lý luận, nghe toàn chuyện lý sự, thuyết nọ thuyết kia. Gần ông hám danh, nghe toàn những bánh vẽ ảo vọng, con cóc cũng có thể hóa thành ông trời. Gần ông cơ hội, hôm nay kết thân với người này, mai kề cận với người kia, bao nhiêu câu chuyện làm quà. Gần ông ham tiền, suốt ngày chỉ nghe nhắc đến chuyện tiền tỉ, tiền ức. Gần ông mê chính trị thì ra rả suốt ngày nghe chuyện hơn thua, mưu kế, thủ đoạn xấu xa. Gần ông bùa phép mê tín thì nghe toàn chuyện oan gia trái chủ, ma quỷ, địa ngục thiên đường. Gần ông nông dân, thì đơn giản chỉ có cái cày, cái cuốc...v.v.. Cứ thế, thích món nào thì chọn món đó, ai thuận ta thì “đúng” ai nghịch ta thì “sai”, rồi dính mắc vào nhau !

Nhiều người rất đa nghi nhưng lại dễ tin, nghe có vẻ mâu thuẫn và hài hước, nhưng lại là sự thật. Cho nên nếu không đủ tỉnh táo, có khi ta lại rước cả cái vô minh của thiên hạ vào mình; và những đám mây đen, mây đỏ, che lấp bao quanh đã dày lại càng dày thêm. Bản thân tôi cũng vậy, cứ thỉnh thoảng hết nghe bà vô thượng sư này lại đến ông thần y kia, hết ông "Phật sống" này đến bà “Bồ tát” kia, hết nhà nghiên cứu này đến ông chuyên gia nọ, hết ông tiến sĩ này lại đến giáo sư kia, hết người thông thái này đến gã phi thường nọ.... Đọc hoài câu "ưng vô sở trụ", nhưng cứ gặp chỗ nào hơi cộm chút là lại bám vào chỗ đó. Thành ra cái "thấy", cái "biết" của mình vẫn cứ mãi là một ly nước đầy vẫn đục của kẻ phàm phu 😊. Ngược lại, những người hồn nhiên, trong sáng, không bị dính mắc, họ lại sống an nhiên, tỉnh thức, và hạnh phúc hơn nhiều !

Thôi dài quá, xin tạm dừng nơi đây. Đã lâu không viết lách, mới viết lại tuần rồi nên giờ gõ máy chút đỉnh đã thấy mỏi tay :-). Xin mến chúc tất cả một cuối tuần an vui và hạnh phúc .

PN
(02/2025)

Chúc mừng năm mới,

Đầu năm,

Lâu ghê, mình không ghé lại trang blog này. Cũng không phải là không có thời gian, cũng không phải là lo âu phiền muộn chuyện gì. Nhưng có lẽ ngày càng thấy tự trọn vẹn với chính bản thân. Những vấn đề và sự kiện bên ngoài không phải là những thứ làm cho mình quan tâm lắm, nên cũng lười không muốn viết lách gì thêm. Âu đó cũng là những thay đổi bình thường trong cuộc sống, xảy ra như một trình tự tự nhiên của ý thức.

Hôm nay nhân dịp đầu năm, rảnh rang, thanh thản, muốn viết đôi lời để chúc mừng năm mới đến quý anh chị em và bạn bè thân hữu. 

Tết năm nay về VN ăn tết với Má, đúng một tuần. Dù ngắn ngủi nhưng sự đón tiếp chân tình của những anh chị và bạn bè làm mình thực sự xúc động. Những món ăn quê hương đậm đà hương vị ngày tết, đầy ắp kỷ niệm thời thơ ấu ở quê nhà. Sáng 5 giờ sáng, chưa chợp mắt được bao nhiêu sau chuyến bay dài, các ông anh đã đưa mình đi về BL ăn tết và mừng tuổi Má. Ra đến tận Dầu Giây, trời mới sáng, ăn sáng uống cafe mà nhiều người vẫn còn ngái ngủ. Hai bên đường hoa kiểng chưng bày rực rỡ sắc màu, tràn ngập không khí Tết. Thật bình an và hạnh phúc, đặc biệt là Má mình rất vui. Xong ba ngày Tết xuống lại SG, những ly rượu đầu năm với anh em bạn bè giữa rừng người hớn hở đón Xuân, ấm áp tình thân.

Sáng mùng một tết, đẩy xe đưa Má đi thăm một số ngôi chùa, đâu đâu cũng rộn rã tiếng cười mùa Xuân. Ghé thăm một ngôi chùa mới, được nhắc đến nhiều những năm gần đây, cảnh trí rất đẹp. Tình cờ gặp được vị sư trù trì, mời vào uống trà, đàm đạo đầu năm. Cũng là duyên lành, an lạc đầu năm :-).

Thực ra thì hầu như năm nào mình cũng về thăm Ba Má. Có lúc trước Tết, có lúc sau Tết, có lúc mùa hè, nhưng thỉnh thoảng mới về đúng vào dịp Tết. Ngày xưa, mỗi lúc về VN vào dịp Tết, những cuộc vui tiệc tùng, rượu bia triền miên, làm cho lúc nào cũng thấy bận rộn nặng nề. Giờ thì càng lúc càng lớn tuổi, những cuộc vui hoặc rượu bia cũng dần dần không còn sức hấp dẫn nữa. Đặc biệt là năm nay, đi đâu cũng có "duyên" được nghe nói về các câu chuyện Phật, Pháp. Từ những cuộc trao đổi về kinh điển, điển tích ngày xưa với các vị ni, sư; cho đến các mẫu chuyện tâm linh tín ngưỡng của VN hôm nay - chùa to, cúng bái, mê tín, hoặc chuyện những nhà sư đi bộ đang thu hút sự chú ý trên mạng ..v.v.  May mắn và thú vị, vì bên Tây bên Mỹ, bận rộn đời sống hiếm khi được nghe nói về những đề tài này.

Nói về ngày Tết, lâu nay mình vốn có một thói quen là chiều cuối năm thích đi lang thang, và đêm 30 (năm nay chỉ có đêm 29) một mình ngồi nhìn lại những mùa Xuân đi qua cuộc đời mình. Đã bao nhiêu năm trôi qua, vẫn thói quen đó, nhưng mỗi lần là mỗi cảm nhận khác nhau. Buổi chiều cuối năm nào cũng rộn ràng xuân sắc, người mua kẻ bán, người ở kẻ đi, nhưng bao giờ cũng là những niềm vui và nỗi buồn. Hân hoan và sâu lắng !

Ngồi nhớ lại những cái Tết từ thời bao cấp. Thương cảm cho các bậc cha mẹ đầy ắp lo toan; những nhọc nhằn của kẻ tha phương cầu thực; những nỗi buồn thân phận của người sa cơ thất thế ... Rồi nghĩ đến những cái Tết xa quê của những đứa con lưu lạc xa nhà, biển đảo rừng sâu, luôn đau đáu nhớ về gia đình, về quê hương đất nước của mình. Gần đây hơn, đời sống quê nhà tuy có khá hơn, nhưng vẫn còn đó những nỗi lòng trắc ẩn mỗi độ Xuân về. Mỗi người mỗi cảnh làm sao kể xiết. Đã có bao nhiêu đêm 30 đi qua trong cuộc đời mình, và bao nhiêu cảm xúc vui buồn lẫn lộn xen kẽ lẫn nhau. Những bài thơ xưa của các vị thiền sư như Mãn Giác, Đạo Xuyên, Trần Nhân Tông ...cũng như những nỗi niềm trắc ẩn cuối năm của các thi sĩ như thầy Tuệ Sỹ, Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Nguyễn Bính, Quang Dũng ... cứ đến hẹn lại lên, lãng đãng cùng mình vào những đêm Giao thừa. Quả đúng là dính mắc !

Chong đèn chực tuổi cay con mắt
Đốt trúc khua na đắng lỗ tai
(Nguyễn Trãi)

Lận đận năm chầy nữa
Sinh nhai ngọn gió rừng
Hàng cà phơi nắng lụa
Ngần ngại tiếng tha phương
(Tuệ Sỹ)

Nhưng thực ra cho dù có chào đón hoặc âu lo, mừng vui hay buồn tủi, thì mùa Xuân vẫn cứ đến giờ đến khắc là xuất hiện. Không ai tạo ra nó được, mà cũng không ai ngăn chận được nó. Mùa Xuân không buồn cũng không vui, tự nhiên đến, và tự nhiên đi. Tuy nhiên mỗi người chúng ta sẽ tạo ra một cái “mùa Xuân" cho riêng mình để hạnh phúc, buồn vui, lo lắng, nhớ nhung hoài niệm, hoặc phô trương gì đó. Đến rồi đi. Suy cho cùng thì đó cũng chỉ là những cảm nhận cá nhân dựa trên cái tưởng tri, thức tri, của riêng từng người, không ai giống ai, và cũng không "mùa Xuân" nào giống "mùa Xuân" nào. Và thời gian cũng vậy, cứ tuần tự trôi qua, thản nhiên và lặng lẽ. Không ai có thể tiết kiệm thời gian được, cũng không ai có thể níu kéo thời gian được, mà chỉ có thể không phung phí thời gian của chính mình. Bụt ngày xưa cũng thường dạy “What you think, you become. What you feel, you attract. What you imagine, you create.”. 

Quả nhiên là vậy, chính suy nghĩ của mỗi người tạo ra đời sống của riêng họ. Mình thì luôn tin rằng tới một lúc nào đó, ai cũng sẽ nhận ra những thứ cần thiết cho cuộc sống vốn đã có sẵn từ bản thân. Buồn vui gì cũng đến từ bên trong, không cần phải tìm kiếm đâu xa. Thế giới này vốn đồng nhất và tự nhiên, rỗng rang và tịch tịnh. Nó tự vận hành theo cách hoàn hảo nhất của nó. Tuy nhiên, mỗi người chúng ta từ cái thế giới chung đó lại tạo ra cho mình một cái "thế gian" riêng, để rồi vui buồn sướng khổ, tham ái, phân biệt, tranh giành, hơn thua, hận thù, đố kỵ lẫn nhau. Cuối cùng thì cốt cũng chỉ để tạo ra cái "tôi", cái “ngã” cho bản thân theo một cách hiểu biết nhất định nào đó, hoặc là chạy theo thông lệ tiêu chuẩn của xã hội mà họ đang sống, hoặc theo văn hóa địa phương vùng miền, hoặc theo truyền thống của gia đình tộc họ, hoặc theo tham vọng cá nhân..v.v. Mấy bữa rồi được nghe các anh chị và chư vị tăng ni nói nhiều về "Phật Pháp", mình càng chiêm nghiệm đạo lý này. Thôi thì năm mới, mong rằng ai cũng tự tạo cho mình một mùa xuân an vui, một năm mới hạnh phúc, sống buông xả nhẹ nhàng, ít giận hờn sân si :-).

Nhân nói về đề tài này, cũng xin mạn phép gởi đến các anh chị và bạn bè thân hữu một bài thơ mình viết vào buổi sáng cuối năm, trên đường đi về nhà cùng với các ông anh đồng hương của mình. Một ngày rất vui và an lạc, đặc biệt là có dịp được ghé thăm một vị sư thầy tận trên Định Quán. Đọc cho vui đầu năm...

Một mình,

Đò ngang ai đợi ai chèo ?
Bao năm u tối trăng treo đỉnh đầu
Loay hoay sở đắc về đâu
Giật mình tỉnh giấc mưu cầu huyễn tri

Trong ta có hết, đợi gì ?
Tự mình đốt đuốc mà đi, tự mình
Tự chèo, tự thấy, tự soi
Rỗng rang, tịch tịnh, không đòi, không mong
Không sinh, không hữu tác thành
Còn đâu luyến ái tham giành sở tri ?

Ngẩng đầu gió thổi mây đi
Trời cao xanh ngắt có gì xanh đâu ?
Cuối đầu nhìn xuống sông sâu
Lăn tăn sóng nước tìm đâu bóng mình ?
Vô thường chấp ngã, vô minh !
Vô tâm, kiến tánh, hữu hình như không !

Trả đò về lại giòng sông
Trả Như Lai lại thinh không. Niết Bàn !

PN (27 Tết năm con Rồng)

Nhân dịp đầu Xuân năm mới, kính chúc tất cả quý anh chị, bạn hữu, cùng gia đình một năm mới sức khoẻ, bình an, hạnh phúc, và an nhiên tự tại.

Thân mến,

PN

Phiếm: Chuyện Tề Thiên ....

 

Cách đây vài tuần, đi với mấy ông anh lên Đà Nẵng ăn mì Quảng. Chạy ngang Non Nước (Ngũ Hành Sơn), trời mưa như trút nước. Trong xe có người nhắc đến chuyện một ông quan địa phương nào đó đã từng đề nghị xây dựng một công trình du lịch hoành tráng ở Ngũ Hành Sơn, vì nghĩ rằng năm xưa Tề thiên bị Phật Tổ bắt nhốt ở đây. Hài hước thật, nhưng mình lại cảm thấy rất khâm phục tài năng của tác giả "Tây Du Ký". Viết một câu chuyện hư cấu hoàn toàn, mà bao nhiêu năm sau, bao nhiêu thế hệ trôi qua, vẫn có người cứ tin như thật !

Dài dòng chút, Tây Du Ký ra đời vào thời nhà Minh TQ (khoảng thế kỷ 16), mặc dù truyện viết về bối cảnh của Thầy Huyền Trang thời Đường đi thỉnh kinh, một câu chuyện xảy ra cả ngàn năm trước đó (thế kỷ thứ 6). Tức là theo chính sử thì Tây Du Ký ra đời sau thời Hồ quý Ly Hồ Nguyên Trừng, Lê Lợi Nguyễn Trãi của quê ta. Còn ai mà mê kiếm hiệp, thì tính theo lịch là sau thời của Trương Vô Kỵ và Triệu Mẫn quận chúa :-) . (Bởi trong truyện "Cô gái Đồ Long" thì Chu Nguyên Chương, vị vua sáng lập lên triều đại nhà Minh TQ, lúc này còn làm nghĩa quân trong Minh giáo, giả dạng nằm vùng làm phu xe kéo để hoạt động cách mạng). Nôm na là bộ truyện TDK xuất hiện vào khoảng năm 1592 với tác giả ẩn danh. Sau đó cũng gây ra nhiều tranh cãi, cuối cùng tạm kết luận là tác phẩm của Ngô Thừa Ân, sau khi ông qua đời nhiều năm. Tây Du Ký được truyền bá rộng rãi ở các nước châu Á. Mãi đến thời trước đệ nhị thế chiến, một dịch giả người Anh là Arthur Waley dịch truyện này ra tiếng Anh, và được nhiều người phương Tây biết đến. Nói chung, TDK là một bộ truyện hư cấu hoàn toàn, nhưng rất hay, đậm nét văn hoá đông phương và mang nhiều triết lý tư tưởng tôn giáo sâu sắc, không chỉ riêng gì PG Bắc truyền, mà có cả Đạo giáo và Nho giáo trong đó. 

Nhớ hồi nhỏ đi học, ghiền truyện tranh, khoái lắm bộ truyện tranh Tề thiên đại thánh. Bẵng đi bao nhiều năm, trở về lại quê nhà, ngạc nhiên khi thấy ai ai cũng mê cũng thuộc Tây Du Ký, Bao Công ... Mới biết ra là TV nhà ta giờ phát hành phim ảnh TQ rộng rãi. 

Nhưng tất nhiên là hôm nay không ngồi đây kể chuyện Tề thiên Đại thánh, mà chỉ muốn nói đến câu chuyện cái lò luyện linh đan của Thái Thượng Lão Quân và Tôn Ngộ Không.

Một khi nói về Thái Thượng Lão quân (TTLQ), thì có rất nhiều giả thuyết. Từ Đạo giáo Tam Thanh bên TQ cho đến các vị Cao Đài của VN ta, đều cho rằng quyền uy của Ngài TTLQ là tối thượng trên cõi Thiên đàng. Có nhiều nơi còn gọi tôn hiệu của Ngài là Vô cực chí tôn, Vô cực lão tổ. Mình thì không rành rẽ các chức sắc hoặc danh hiệu mà các đạo giáo dành cho Ngài, nhưng trộm hiểu rằng nếu Ngài mà một tay nắm giữ linh đan, sinh sát ở cõi Trời, thì từ thiên binh thiên tướng cho đến ông Ngọc Hoàng cũng phải nghe lời Ngài chứ chẳng phải dạng vừa. Bởi vậy trong Tây Du Ký, khi mọi giải pháp dựa vào vũ lực, mềm mỏng, dụ ngọt, luật pháp, hành pháp ... trên cõi Trời đều bó tay trước Tôn Ngộ Không, thì Ngọc Hoàng và các chư thiên chư tướng phải nhờ đến Thái Thượng Lão quân ra tay cứu giúp. Và chắc là ai cũng biết nhờ cái vòng "Kim Cương Trác" của Thái Thượng lão quân, mới bắt được Tề thiên đại thánh. Tuy nhiên, cái vũ khí ghê gớm nhất của Thái Thượng Lão quân không phải là cái vòng Kim cương, mà là cái Lò, lò luyện linh đan cho cõi Trời !

Cho nên sau khi bắt được Tôn Ngộ Không, Thái thượng lão quân bàn với Ngọc Hoàng rằng: "Con khỉ ấy ăn đào tiên, uống rượu ngự, xơi cả linh đơn. Rượu thuốc, rượu ngâm, ngọc linh, rắn hổ, đông trùng hạ thảo, mật gấu, hổ cốt, gì cũng uống qua hết. Nó lại luyện thân thể bằng thứ lửa tam muội nữa, nên người tựa một khối kim cương rắn chắc, không vật gì hại được. Hay là để thần mang nó về bỏ vào lò Bát Quái, đốt nó bằng cái thứ lửa thần kỳ mà thần thường dùng để luyện linh đơn, thì người nó nhất định sẽ biến thành tro bụi". Ngọc Hoàng nghe vậy, ưng cái bụng, lập tức sai thần Lục đinh Lục giáp giải Tôn Ngộ Không đến Lò của Thái Thượng lão quân.

Còn nhắc đến cái Lò của TTLQ thì khỏi nói rồi, xưa nay độc nhất vô nhị. Ngoài thì thiên binh thiên tướng, lục đinh lục giáp ngày đêm canh gác cẩn thận. Trong thì bố trí thiên la địa võng, phong thuỷ, ngũ hành bát quái, vô cùng phức tạp. Mờ mờ ảo ảo, nhìn vô không thấy mà nhìn ra cũng mịt mù, nếu có giải thích thì cũng chẳng có mấy ai hiểu nỗi !

Về đến Cung Đâu Suất, TTLQ sai người gom củi, đốt lò quạt lửa, khí thế ngút trời. Tiếng lành đồn xa, lại thêm các ngài thiên lôi vác loa thông báo, cõi trời cõi đất, mấy vạn cõi sinh linh gần xa nghe qua đều khiếp vía. Nhưng cũng có nhiều người vừa sợ vừa lo, bán tín bán nghi, cố chờ đợi kết quả xem sao. Nghi lễ rình rang, TTLQ đem thả Tôn Ngộ Không vào lò, then cài chốt kỹ, thêm lửa thêm củi, rồi yên tâm chờ đợi đến 49 ngày sau. 

Ai dè, điểm mạnh nhất của cái Lò là phương vị Bát quái, thì cũng chính là cái điểm yếu nhất. Bởi nguyên thuỷ, lò này được cấu trúc tám ngăn dựa theo các cung quẻ Càn, Khảm, Cấn, Chấn, Tốn, Ly, Khôn, Đoài. Tôn Ngộ Không khôn ngoan chui ngay vào ở cung Tốn. Tốn là gió, mà phàm có gió thì không có lửa. Cùng lắm thì lâu lâu có chút khói thổi vào cay mắt, dụi dụi là xong. Tôn Ngộ Không vốn có sở trường là nhổ nắm lông rồi biến hoá đủ thứ, nên món gì lại chẳng có. Cho nên cũng không ai biết được rõ ràng cuộc sống thực sự của Tôn Ngộ Không trong lò Bát quái là như thế nào. 

Đúng 49 ngày sau, TTLQ sai người mở nắp Lò ra, đinh ninh là Tôn Ngộ Không đã thành tro bụi rồi, còn sống thì chắc cũng sẽ quỳ lạy xin chừa. Nào ngờ đâu không phải như vậy. Còn kết quả sau đó thì ai cũng biết rồi !

Tất nhiên, ngay sau đó cả cõi Trời rúng động, Ngọc Hoàng liền triệu tập bộ sậu họp kín khẩn cấp để nghe TTLQ giải trình. Thiên đình đóng cửa, nội bất xuất ngoại bất nhập, chốt đóng then cài. Thiên binh thiên tướng, Nam tào Bắc Đẩu, lục đinh lục giáp ... vừa hồi họp vừa tò mò, đứng bên ngoài rình rập nghe ngóng. Kẻ áp má người nghiêng tai, kẻ dùng thiên lý nhãn người dùng thiên lý nhĩ, nhưng tuyệt nhiên không một tiếng động nào lọt ra ngoài. Mấy ngày sau, cửa thiên đình đột nhiên mở rộng, một chiếc bóng bay vèo ra. Các thiên binh thiên tướng cõi Trời chỉ kịp nhìn thấy cái bóng dáng liêu xiêu của cây phất trần phất phơ trong gió. Ngài TTLQ che mặt phi thân như một tia chớp về hướng Cung Đâu Suất, và sau đó không ai thấy Ngài đi ra nữa ...

Cõi Trời cõi Đất lại một phen dậy sóng. Nghe đồn rằng ai cũng sợ không dám lên tiếng hỏi han hó hé gì cả, nhưng đêm về vẫn cứ thầm thì, lén lút to nhỏ với nhau. Mấy ông ở quan trường, thiên binh thiên tướng, chiều về thường rủ nhau đi hái đào tiên, lai rai vài ly thiên tửu, lân la dò hỏi, nghe ngóng tin tức. Nhưng tin đồn thì vẫn cứ mãi là tin đồn, tam sao thất bổn, chẳng trúng trật gì. Tuy nhiên ai cũng có một nỗi lo chung, và dường như đó là mối quan tâm lo lắng nhất, không biết Lão Tôn có bỏ lại mấy nhúm lông trong lò hay chăng ? Nếu có, thì e rằng còn bao nhiêu Lão Tôn nữa chưa ra lò, mà không ai có thể đoán biết hết được !

Những thiên tướng quyền cao chức trọng thì không dành thời gian đoán già đóan non như hàng thiên binh thiên mã đồn đãi, mà họ lại nghĩ đến những điều "tư duy" hơn, hệ thống hơn. Đồn rằng có một số ít rất thông minh và trí tuệ, quan tâm đến trạng thái của TTLQ lúc rời khỏi thiên đình sau khi họp kín với Ngọc Hoàng. Tuy nhiên, thông tin chẳng bao giờ rõ ràng, có người thề thốt cho rằng đã thấy TTLQ mĩm cười một cách mãn nguyện, nhưng một số người khác lại nói chính mắt thấy TTLQ đưa tay che mặt khóc tức tưởi. Tất nhiên đó chỉ là tin tức hành lang, lời đồn đãi của những câu chuyện làm quà. Cũng có thể đây sẽ là một bí mật muôn đời mà không ai biết được, trừ khi Ngô Thừa Ân sống lại .... :-).

Và kể từ sau lần thử thách thất bại đó, sinh linh trong các cõi cũng không còn mặn mà nhắc đến chuyện cái Lò nữa. Những lời đồn đãi ca tụng của các thiên lôi, thiên tướng cũng thưa dần. Còn đám thiên ngưu, thiên mã vẫn hàng ngày đi gom củi đốt lò luyện linh đan, nhưng không còn cờ xí như xưa. May là cuối cùng Phật Tổ đã thu phục được Lão Tôn và bắt nhốt ở Ngũ Hành Sơn (mà ông quan nào đó cho là ở Non Nước, Đà Nẵng :-)). Nhưng nhiều người hiểu chuyện thì cho rằng Ngô Thừa Ân muốn nói đến chính tính cách tự cao tự đại, ảo tưởng "kiêu binh" của Tôn Ngộ Không đã tự hại bản thân Ngài, chứ không ai có thể làm phương hại đến Đại Thánh được. Ngẫm lại âu cũng là một mẫu chuyện hay !

Thôi cuối tuần phiếm chút cho vui. Chúc tất cả một tuần mới an lành.

PN

Lan man ngày lễ Tạ ơn

 

Với mình, trong năm có 2 thời điểm im ắng và sâu lắng nhất. Đó là chiều ngày lễ Tạ ơn ở Mỹ, và tối 30 Tết đợi cúng giao thừa. Pha một ly cà phê hoặc làm một ly rượu ngon, ngồi lan man với chính mình về những thứ qua đi, còn lại, rồi viết lách một vài ý tưởng linh tinh gì đó đợi chờ gà chín, vậy là cũng thấy vui rồi. Chiều nay bỗng nhớ đến một đoạn du ca do Thái Hiền hát trong phim Trường Tôi ngày xưa....

Nằm vắt tay lên trán ta nghĩ đến chuyện cuộc đời
Ngồi bấm đốt ngón tay ta nghĩ đến chuyện ngày qua
Nằm vắt tay lên trán ta nghĩ đến chuyện bây giờ
Ngồi bấm đốt ngón tay ta nghĩ đến chuyện ngày mai ...

Thời gian qua nhanh thật, lại một năm trôi qua. Mới mùa xuân hoa lá rực rỡ hôm nào, nay lại đến mùa thu, lo quét lá vàng, dọn vườn dọn rác. Ngồi nhìn lại, bao năm lang bạt xứ người, bao nhiêu mùa lễ Tạ ơn qua đi, bao nhiêu ân sủng của tạo hoá, bao nhiêu ân tình của gia đình, bạn bè, xã hội, con người.... quyện lẫn vào nhau khó mà tách biệt ra được. Bởi vậy hàng năm đến ngày lễ Tạ ơn, thấy lòng mình chững lại, rộng mở, buông bỏ, cho đi, và biết ơn những gì có được. Mà đó cũng là tâm trạng chung của nhiều người vào dịp lễ Tạ ơn. Tất nhiên là trong đời sống chúng ta, mỗi người đều có gia đình, người thân, anh em bạn bè, và những thứ riêng tư cần phải tri ân, mà không phải đợi đến ngày lễ hội này.

Mới hôm rồi ở sân bay bên Nhật, ngồi đợi máy bay chuyển tiếp, gặp ông VK kia quen, hỏi mình chữ đi, về. Đã lâu, mình không còn để ý đến những chi tiết chi li của từ ngữ nữa. Nói sao hiểu được thì thôi, mỗi người, mỗi địa phương đều có cách hiểu vấn đề và cách trình bày khác nhau. Cuối cùng thì ngôn từ cũng chỉ là những phương tiện để suy nghĩ và diễn đạt thôi. Trừ khi nói ra mà người khác không hiểu mình nói gì thì là phải coi lại cách sắp đặt ý tưởng và chữ nghĩa của mình thôi. Tất nhiên là có nhiều người không đồng quan điểm này, nhưng đành chịu vậy. Bởi thế, nếu hỏi mình là đi Mỹ hay về Mỹ, đi VN hay về VN, đi SG hay về SG ...v.v... thì mình thường trả lời không biết. Ăn thua khi nào nhận ra được  "nơi nao là chốn quê nhà" thì nhớ nói là "về quê", "về nhà" .... chứ đừng nói "đi quê", "đi nhà" là ngon lành rồi :-).

Thực ra, đôi lúc đi qua cửa khẩu di trú/hải quan sân bay mình có thoáng nghĩ qua chuyện "đi, về", bởi có một điều khác nhau nho nhỏ giữa quê ta và các nước khác. Ví dụ như khi đi qua cổng an ninh sân bay Mỹ, sau khi xét giấy tờ, họ chào mình "Welcome home" (chào mừng trở về nhà). Còn khi qua cổng an ninh sân bay VN quê ta, thì ngược lại rất căng thẳng và "hành sự", không hề chào hỏi nhau tiếng nào. Thầm nghĩ có lẽ họ không coi mình là người VN nữa rồi, có thể để dành những lời chào hỏi "Welcome home" ấm áp đó cho những người mang hộ chiếu VN chăng ? Hy vọng là vậy. Tất nhiên câu chào hỏi đó chỉ là một văn hoá lịch sự tối thiểu, chứ không thể làm nên cái "home", cái "quê nhà" trong lòng mỗi người. Ai cũng có một quê hương, ai cũng biết ơn đất nước đã sinh ra họ, nhưng bên cạnh đó chắc chắn họ cũng biết ơn những xứ sở đã từng cưu mang họ trong suốt cả một hành trình.

Còn đào sâu chi chiết đến chuyện tạ ơn, thì cả đời nói không hết chuyện, đúng sai ai biết ? Tục lệ là tục lệ, còn chuyện tranh luận người Mỹ tạ ơn ai, người Canada tạ ơn ai, người Do thái tạ ơn ai, người VN tạ ơn ai ... nói sao cho hết. Mà nói cho cùng thì đó cũng chỉ là quan niệm cá nhân hoặc quy ước chung của xã hội. Vậy mà trà dư tiểu hậu, năm nào trên mạng cũng có những tranh luận sôi nổi, nhưng hết hồi lại thôi. Hôm rồi mới về VN, ngồi uống cà phê với mấy đứa bạn cũ, có đứa trong nước, có đứa VK ngoài nước, cũng nói đến mấy đề tài này ....

Đứa thì cho rằng người Mỹ biết ơn người "native" bản xứ, nên ngày nay có nhiều quy chế ưu tiên đặc biệt đi làm đi học, có những khu "American Indian reservation" dành riêng cho người bản xứ. Còn VN ta, từ khi "giải phóng" miền Nam, thì không thấy người miền Nam ra Bắc sống, mà chỉ thấy người Bắc vào Nam lập nghiệp. Từ các tỉnh vùng núi cao nguyên, đồng bằng, hang cùng ngõ  hẽm, đâu đâu cũng thấy người Bắc xuôi Nam. Các dân tộc vùng núi, cao nguyên, làng quê hẻo lánh, đều cảm thấy đất đai xóm làng của tổ tiên lần hồi bị mất đi. Nhưng ngược lại không thấy quy chế ưu đãi gì, mà miền Nam phải chịu nhiều thiệt thòi, từ các công trình đường sá giao thông, cho đến các dự án trọng điểm, ngân sách cải tiến nông thôn ..v.v. Nhiều dân địa phương còn cảm thấy văn hoá ứng xử, tục lệ địa phương bị xâm phạm nặng nề. Thế thì họ phải tạ ơn ai ? 

Đứa thì cho rằng nhiều ông VK quanh năm sống với đời thực bên Tây bên Mỹ buồn tẻ, về VN vài tuần như cá gặp nước. Có nhiều người làm công chức, nhân viên bình thường ở nước ngoài, lãnh lương cần kiệm, cung cúc tận tuỵ. Mỗi năm về VN vài tuần, lên đời, sống ảo với chức này chức nọ, giám đốc giám điếc, hàm thứ trưởng, bộ trưởng, Nasa, Harvard .... Bạn bè, người thân, em út hâm mộ, mắt mũi tròn xoe, nói gì cũng nghe. Vậy họ phải tạ ơn ai ?

Đứa thì nói có nhiều ông quan chức bên VN hét ra lửa, chức này chức kia, hô hào vận động khí thế bừng bừng, rồi lại âm thầm sắm nhà sắm cửa hoành tráng bên Tây bên Mỹ, đưa con cái sang lập nghiệp chuẩn bị tương lai. Vậy họ phải tạ ơn ai ? 

Đứa thì nói mấy tuần nay theo dõi tin tức vụ án VTP bên nhà, cũng là hình thức "tạ ơn". Có người đưa bìa thư, có người gởi thùng xốp, nhưng có người được gọi là tiền cảm ơn, người khác lại bị gọi là tiền hối lộ. Vậy thì họ phải tạ ơn ai ?

.....vv và vv...

Thiệt là nếu ngồi nghe cả ngày thì vẫn không hết chuyện. Mình thì vốn quan niệm mỗi người đều có một vòng tròn tư duy dành cho riêng họ. Vòng tròn đó lớn hay nhỏ là tuỳ vào khả năng "nhận biết" của chính bản thân mỗi người. Thông thường thì ai cũng thấy vòng tròn của mình là to nhất, nên đại đa số đều hài lòng với mớ kiến thức của mình. (Tuy nhiên, đôi lúc sự đồng tình và ngộ nhận của những người chung quanh cũng vô tình tạo nên một số ảo giác sai lệch về kích cỡ của những chiếc vòng tròn vô tội đó). Và tất nhiên trong cuộc sống của mỗi chúng ta, sự biết ơn là vô cùng cần thiết, nhưng nó lại hoàn toàn lệ thuộc vào những chiếc vòng tròn tư duy lớn nhỏ ấy. Quy tắc ứng xử của mỗi người cũng vậy, đều dựa vào cái "biết" của họ, không ai giống ai, nên không cần thiết phải tranh cãi với nhau.

Hay là cứ quan niệm ơn nghĩa đời thường theo Du Tử Lê cho nhẹ nhàng :-)
...

ơn em, ngực ngải môi trầm
cho ta cỏ mặn trăm lần lá ngoan
ơn em, hơi thoảng chỗ nằm
dấu quanh quẩn dấu nỗi buồn một nơi .. (DTL)

Và cũng nhân nói đến chuyện ơn nghĩa, ham muốn, khổ luỵ, mình xin lấn sân qua chuyện kinh sách PG một chút. Không biết quý Thầy và các nhà nghiên cứu bên VN giảng giải như thế nào về nguồn gốc của phiền não & khổ đau. Nhưng kinh sách bên phương Tây thì chỉ nói đơn giản là do desire (ham muốn) và attachment (gắn bó). Còn ai muốn biết thêm chi tiết về 2 thứ này thì cứ hỏi bác Google là ra thôi, thông tin bây giờ có rất nhiều. Thực ra mỗi khi người Á đông nói đến "desire", thường chỉ nhắc đến chuyện hám danh, hám lợi, hám sắc ... chứ thực ra là còn rất nhiều thứ ham muốn khác nữa, kể cả chuyện ham được phước báu, ham muốn thành Phật, ham kiếp sau giàu có, ham kiếp sau thành vợ chồng ...v.v. Mà mấy chuyện này thì thực ra không ai có thể biết trước được, cũng chẳng có quan toà hoặc thần thánh nào hứa hẹn chuyện này cả. Đức Phật thì lại càng không thể hứa hẹn những chuyện ham muốn của con người, vì Người cho rằng chỉ có chính bản thân của mỗi người mới tự giải quyết được chuyện nghiệp lực của họ mà thôi. 

PG cho rằng có 3 nguyên nhân chính níu giữ con người lẩn quẩn trong cái vòng xoáy luân hồi của samsara (dục giới), đó là Kāma-taṇhā, Bhava-taṇhā, và Vibhava-tanhā. 

Nói một cách đơn giản nhất, Kāma-taṇhā là sự ham muốn những thứ khoái lạc, vật chất. Bhava-taṇhā là ham muốn trở thành cái này cái kia, thành ông này ông nọ, hoặc thần thánh gì đó. Còn Vibhava-tanhā là không muốn trở thành cái này cái kia, thứ này thứ nọ, ngược lại với Bhava-taṇhā. 

Ngẫm lại như bản thân mình vẫn còn ham muốn đủ điều, ngập lặn trong cơm áo gạo tiền mỗi ngày, nếu kể ra chi tiết thì cả đời cũng kể chưa hết chuyện. Cho nên chỉ hiểu được tới đâu thì hiểu, làm được tới đâu thì làm, mong giảm được thứ nào thì bình an thứ đó. Còn nhiều người rành rẽ cho rằng tạ ơn mà muốn được lại quả, làm thiện mà ham được phúc đức, nói bậy mà muốn người ta tin, làm bậy mà muốn người ta không biết, nhậu nhẹt thâu đêm suốt sáng mà muốn sống lâu trăm tuổi,.... thì cũng là những thứ ham cho có ham, muốn cho có muốn, chứ duyên nghiệp thì vẫn cứ thế mà xoay vòng theo quy luật nhân quả của tạo hoá :-). 

Thôi chắc cũng sắp tới giờ lấy con gà Tây ra. Thân chúc quý bạn bè, anh em, bằng hữu một ngày lễ Tạ ơn an lành, bình an và hạnh phúc cùng với gia đình. Mến chúc những người bạn bên VN một ngày mới tốt đẹp. Xin chân thành cảm ơn các bạn đã theo dõi blog này, và email trao đổi trong thời gian qua. Hy vọng mai mốt chúng ta lại có dịp trao đổi những đề tài mới mẻ và gần gũi hơn.

Thân mến,
PN

Tản mạn: Chuyện chữ nghĩa ...

 

Tối qua, chat với mấy ông anh bên VN về một vài từ ngữ trong thi ca và kinh sách PG. Rất thú vị. Hôm nay muốn viết chút ít về đề tài này cho vui :-). 

Trong những năm gần đây ở VN có vài từ ngữ được xử dụng khá nhiều, từ việc để trang hoàng nhà cửa cho đến việc diễn thuyết trước công chúng. Đó là chữ Tâm và chữ Nhẫn. Đi đâu cũng thấy những bức hoạ thư pháp có 2 chữ này. Rồi trong các bài báo, các bài diễn văn, cũng thường xuyên nhắc đến chữ "tâm", chữ "tầm", như một nguyện vọng khát khao về những điều hiếm hoi hoặc chưa có trong xã hội.

Riêng mình thì lâu nay vẫn luôn quan niệm chữ nghĩa, từ ngữ, chỉ đơn thuần là những công cụ để giao tiếp hiệu quả và dễ dàng hơn. Còn bằng cấp thì dẫu ở quốc gia nào cũng vậy, cho dù trong nước hay ngoài nước, cũng chỉ thể hiện được một mớ kiến thức nhất định về mảng chuyên môn nào đó (nếu có), chứ không thể bảo chứng trí tuệ của chủ sở hữu. Còn nói đến địa vị hoặc chức vụ, thì lại càng khó hơn để dựa vào đó mà bảo đảm cho một cái "tâm", cái "tầm", theo nghĩa tích cực của con người và xã hội mong đợi. Cho nên mình không dám lạm bàn về phần "đời" của các từ ngữ này, mà chỉ mạn phép nói về một vài ý nhỏ trong kinh sách PG theo cách hiểu của mình, bởi chữ "Tâm" trong thơ ca có phần khác với chữ "Tâm" trong đạo Phật.

Trước hết, có lẽ nhiều người VN lâu nay đều nghe hoặc biết đến ngài Lục tổ Huệ Năng (TQ). Tương truyền rằng, ngài Huệ Năng vốn sinh ra trong một gia đình nghèo, lao động cực khổ, không được đi học, nên không biết chữ. Thế nhưng một hôm có duyên nghe lóm được câu "Ưng vô sở trụ sinh nhi kỳ tâm" trong Kinh Kim Cang, mà khởi tâm lãnh ngộ, tầm sư học đạo, và cuối cùng trở thành ông tổ thứ 6 của Thiền Tông TQ. Đại đa số các chùa chiền và dòng tu Bắc truyền ở VN bắt nguồn từ dòng Lâm Tế, nên chắc chắn là ai cũng biết đến ngài Lục Tổ. Ngoài lề chút, thân xác của ngài Huệ Năng sau khi chết (713 sau CN), vẫn còn lưu giữ và tồn tại hơn ngàn năm nay tại chùa Nanhua Temple, Caoxi TQ, mặc dù không hề theo một công nghệ ướp xác nào. Câu chuyện có vẻ hoang đường nhưng đó là sự thật. Mãi đến năm 1960, cuộc cách mạng văn hoá TQ đã tìm cách phá huỷ các di sản văn hoá và tôn giáo ngày xưa, trong đó có nhục thể của Ngài Huệ Năng. Tuy nhiên, chắc là đục đẽo gì đó không xong, cho nên các anh cán bộ lại bỏ đi, và chùa Nanhua lại tiếp tục bảo quản di sản đó cho đến ngày nay. Báo chí TQ xưa nay cũng né tránh khi nói đến những vấn đề này. Còn câu chuyện về bài kệ đối đáp của ngài Huệ Năng và ngài Thần Tú thì vẫn luôn là đề tài thú vị, mặc dù đã xảy ra hơn ngàn năm trước. Riêng với VN ta thì lại càng không lạ lẫm gì với hai bài kệ này. Hình như tới chùa nào cũng nghe nhắc đến, ngay cả báo chí văn đàn cũng thường xuyên đăng tải, nhưng rồi có thực hành theo hay không thì lại là một câu chuyện khác :-). Mình xin vắn tắt lại dưới đây: 

- Bài kệ của ngài Thần Tú:

Thân thị bồ đề thọ             
Tâm như minh cảnh đài
Thời thời cần phất thức     
Vật sử nhạ trần ai.  

Tạm dịch:
Thân là cây bồ đề
Tâm như đài gương sáng
Luôn luôn siêng lau chùi
Chớ để bụi trần bám.

(The body is the bodhi tree.
The mind is like a bright mirror's stand.
At all times we must strive to polish it
and must not let dust collect)

- Bài kệ của ngài Huệ Năng:
(Vì không biết chữ, nên ngài Huệ Năng nhờ người đọc dùm bài kệ trên của ngài Thần Tú, và cũng nhờ người ghi lại bài kệ này ở dưới để đáp lại)

Bồ-đề bổn vô thọ,
Minh cảnh diệc phi đài.
Bản lai vô nhất vật,
Hà xứ nhạ trần ai?

Tạm dịch:
Bồ-đề vốn không cây,
Gương sáng cũng chẳng đài.
Xưa nay không một vật,
Chỗ nào dính bụi nhơ?

(Bodhi originally has no tree.
The bright mirror also has no stand.
Fundamentally there is not a single thing.
Where could dust arise?)

Trở lại chuyện từ ngữ, chữ nghĩa trong kinh PG, vốn dĩ có nhiều phần khác so với những tôn giáo khác. Bởi PG xưa nay không quan niệm có đấng Cứu thế hoặc Giáo chủ, mà chỉ cho rằng Đức Phật là một bậc giác ngộ đi trước. Sau khi giác ngộ, Ngài đi đây đó để giảng pháp, chỉ ra con đường (hoặc nhiều con đường) cho chúng sinh học theo, làm theo, diệt khổ. Tuy nhiên mỗi người sẽ phải tự thực hành, thực chứng, tuỳ vào nghiệp lực và căn duyên của họ, hầu để đạt đến trí tuệ & sự giác ngộ cho bản thân. Mọi sự tu tập, nghe theo làm theo, đều hoàn toàn tự giác. Tất nhiên là có nhiều con đường cùng chung một điểm đến. Có nhiều phương tiện cùng chung một mục đích. Cho nên cũng có nhiều pháp môn (cách thức) tu tập khác nhau, nhưng đều hướng con người đến cùng cảnh giới của sự giác ngộ và giải thoát. (Quan trọng là phải sáng suốt nhận biết được những đúng sai cơ bản để tránh bị lợi dụng bởi những tà thuyết, hoặc các hình thức giả danh). Giáo lý nhà Phật không chủ trương phân biệt kỳ thị, khen chê tốt xấu giữa các pháp môn, mà cho rằng mọi chúng sinh đều bình đẳng như nhau trong việc chọn lựa con đường tu tập phù hợp với bản thân và hoàn cảnh riêng của mỗi người, không nhất thiết phải đi theo một sự sắp đặt nào cả. Đức Phật cũng chưa bao giờ phân biệt người này cúng nhiều người kia cúng ít, người này đạo Phật người kia đạo Ấn, hoặc hứa hẹn sẽ cứu rỗi một ai đó lên "thiên đàng". Bởi vậy có những từ ngữ trong kinh điển PG chỉ mang tính khái niệm, chứ không thể là một định nghĩa, hoặc là một đáp án chung, hay là nguyên tắc chung cho tất cả mọi người. Mỗi người đều sẽ lãnh ngộ được ý nghĩa của kinh kệ, từ ngữ, lời dạy, pháp tu …theo cái duyên, cái nghiệp, và căn cơ hiểu biết của chính bản thân họ. Ngay cả những vị tu sĩ cũng vậy, cho nên đừng ngạc nhiên lắm khi nghe nhiều vị sư thầy giải thích khác nhau về ý nghĩa của một từ ngữ giống nhau, hoặc một khái niệm PG nào đó. Âu cũng là những chuyện rất ư bình thường !

Thời còn tại thế, trong lúc giảng pháp, Đức Phật cũng tuỳ vào người nghe mà giảng giải những điều khác nhau. Ví dụ như Tâm Kinh thì nói cho ông Xá Lợi Phất, nhưng Kim Cang thì lại nói cho ông Tu Bồ Đề. Bởi vậy thời nay, nói chuyện với mấy ông tu sĩ thích đi xe hơi tiền tỉ, đồng hồ hàng hiệu, điện thoại đắt tiền, kẻ đón người đưa, mà khuyên là nên ăn rau cỏ chấm chao, tu học mỗi ngày, thì quả nhiên là điều khó khăn cho họ :-). Cũng như mình ngày xưa vốn là dân ăn nhậu thâu đêm suốt sáng, giờ mấy ông bạn cũ gặp lại, nghe nói chuyện kinh sách này nọ, họ tưởng mình điên. Nói đùa cho vui vậy thôi, chứ chuyện thiên hạ nghĩ sao thì cũng chẳng nghĩa lý gì đối với một người vô danh tiểu tốt như mình, nhưng với quý sư thầy thì lại rất quan trọng vì có cả hàng trăm, hàng ngàn người ngoài kia đang nghe ngóng và làm theo các vị !

Thực ra, mỗi khi nhắc đến kinh sách PG, thì nhiều vô cùng, làm sao đọc hết, làm sao nhớ nỗi ? Thỉnh thoảng, mình cũng may mắn được gặp những vị có kiến thức uyên bác, thao thao bất tuyệt nói về Hoa Nghiêm, A Hàm, Duy Ma Cật, Bát Nhã, Pháp Hoa, Niết Bàn, Pháp Cú, Trung Luận, Tiểu Luận..v.v.. Nghe một lát rồi mình cũng mịt mù, không biết đâu là đâu, nên đó cũng chưa hẳn là một chuyện tốt. Nhưng PG xưa nay vốn chú trọng nhiều đến chuyện thực hành, thực chứng, chứ không phải chỉ đơn giản là dừng lại ở mức độ lý thuyết. Cho nên biết đâu tu tập thực hành tới một mức độ nào đó, người ta lại ngộ ra rằng chẳng có kinh, mà cũng chẳng có Phật. Ngược lại, khi biết nhiều quá, đọc nhiều quá, chạy theo ông tiến sĩ này hoặc ông giáo sư nọ, đi theo ông "cao tăng" này hoặc ông "thiền sư" nọ, đôi lúc không khéo gạn lọc và tự thực chứng, lại vô tình bị bội thực, hoặc trở thành nạn nhân của "sở tri chướng". Tức là bị chính cái tri thức của mình làm trở ngại cho bản thân mình. (Sở tri chướng trong tiếng Sankrist là Jneyavarana, còn theo tiếng Ăng-lê là Hindrance of Knowledge). Tương tự, mình cũng có nhiều người bạn quen biết theo PG, phân chia kinh điển ra nhiều loại Nam tông, Bắc tông, Đại thừa, Tiểu thừa ...v.v.. Nhiều lúc mình theo dõi được một hồi, rồi cũng bị rối cả lên, quên đầu quên đuôi, lộn trước lộn sau. Bản thân mình chú trọng đến sự đơn giản, lâu nay chỉ quan niệm có một "thừa", đó là Phật thừa. Nên kinh nào đọc được hiểu đựợc thì đọc; thầy nào giảng được hiểu được thì nghe; chứ không phân biệt Nam Bắc, Đại Tiểu, lớn nhỏ … gì cả. Mình quan niệm rằng kinh sách vốn là để đọc để hiểu rồi thực hành, chứ không phải chỉ để đọc suông, thi thố kiến thức hoặc để cầu phúc ! (Xin lưu ý là Kinh khác với Chú).

Trong PG, có một bài kinh rất ngắn, phổ thông và căn bản, nhưng lại vô cùng quan trọng. Đó là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh (Prajnaparamitahridaya Sutra) được dịch ra từ tiếng Phạn. Mình không nhớ rõ là bản dịch tiếng Việt có bao nhiêu từ, nhưng bản dịch tiếng TQ hoặc tiếng Anh (củan Edward Conze), thì có khoảng chừng 260 từ. Nhiều người theo PG ở nước ngoài thường thuộc lòng 260 từ này. Có nhiều người mỗi khi cơn giận dữ, tham lam, hoặc đau khổ, thất tình lục dục .... gì đó nổi lên, cứ ngồi xuống chậm rãi đọc hết 260 từ, nghiền ngẫm, thì mọi việc trở nên êm đềm trở lại. Mình cũng nghe nhiều người nói về chuyện này rồi, nên ai muốn thử nghiệm thì cũng là một điều tốt, nên thử. Còn nếu như 260 từ mà vẫn khó nhớ quá, hoặc làm biếng, thì chỉ cần nhớ cái tựa đề thôi, và hiểu được ý nghĩa của nó, cũng là ngon lành rồi. Tất nhiên là không dám so sánh với câu chuyện của ngài Huệ Năng năm xưa, nhưng biết đâu một câu kinh lại có thể mở ra cho chúng ta nhiều điều thú vị hơn ?

(Trước hết phải xin nói rõ, bản thân mình không phải là tu sĩ, cũng không phải là nhà nghiên cứu học thuật gì, chỉ là tạm viết lại ý nghĩa của cái tựa đề bài kinh theo cách hiểu của riêng mình. Và đây là một bài viết rất ngắn nên có thể có những thiếu sót trong cách diễn đạt bởi giới hạn của ngôn từ, dễ sinh ra sự hiểu lầm. Nếu bạn nào muốn nghiên cứu xa hơn, thì chắc là trên mạng hoặc trong các chùa chiền PG cũng có nhiều thông tin, tài liệu về bản kinh này).

Tựa kinh là: Prajnaparamitahridaya Sutra- (được quý vị tu sĩ ở VN dịch ra là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh) 

Chữ "Prajnaparamitahridaya" này được chia ra làm 3 phần: Prajna-paramita-hridaya; còn chữ Sutra là Kinh thì ai cũng hiểu rồi.

1. Prajna - Chữ này rất khó dịch trọn vẹn được hết ý nghĩa của nó, nên ngày xưa ngài Huyền Trang giữ nguyên không dịch. Quý thầy VN chắc cũng phiên âm từ tiếng Hán ra thành "Bát Nhã". Tiếng Anh dịch ra là "Wisdom", nhưng không diễn đạt đầy đủ hết ý nghĩa, rất miễn cưỡng, cho nên nhiều người cũng tránh dùng chữ "Wisdom" vì ngại gây ra sự hiểu với chữ wisdom thường xử dụng trong đời thường. Quý Thầy ở VN thường nói đến cụm từ “trí tuệ Bát nhã” là nói đến chữ này.

Trong tiếng Phạn, chữ Prajna được ghép bởi 2 từ : Pra & jna  

- Pra (Supreme & Unique): tuyệt đỉnh, khác thường
- jna (Consciousness, Understanding): Sự nhận thức, trí tuệ hiểu biết

2. Paramita - (pa-ra-mi-ta) chữ này quý thầy VN phiên âm ra thành "ba la mật đa". (Và cũng vì có chữ "mật", cho nên có nhiều ông thầy bùa, thầy cúng, hiểu lầm tưởng là cái gì thần chú, mật chú ghê gớm lắm, nên thường đem ra xử dụng. Thực ra ý nghĩa của chữ này rất rõ ràng, không có gì thần bí, mê tín ở đây)

- Paramita: Perfection - sự hoàn hảo. Đặc biệt, chữ Paramita được ghép bằng 2 từ: Parama và Ita
- Parama: nghĩa là "phía bờ bên kia", nghĩa tiếng Anh là - the other shore
- Ita: nghĩa là "đến được nơi", nghĩa tiếng Anh là "that which has arrived" .

Cho nên ngoài nghĩa là "sự hoàn hảo", ba-la-mật-đa còn mang ý nghĩa là "đến bờ bên kia"

3. Hridaya - chữ này quý thầy VN dịch ra là Tâm. Chữ "Tâm kinh" là xuất phát từ đây. Đây là một từ rất hay, rất sâu sắc, và cũng là một từ gây ra rất nhiều sự hiểu lầm. Theo mình thì chữ này sẽ được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tuỳ theo duyên nghiệp, và khả năng lãnh hội của từng người. Xin lưu ý là đối với trí tuệ “Prajna" (trí tuệ Bát nhã), thì hoàn toàn không phân biệt sang hèn, cao thấp, thông minh, ngu dốt...gì cả. Một ông gs ts chưa hẳn có trí tuệ "Prajna" hơn một người không biết chữ; một ông địa vị cao cả chưa hẳn có được trí tuệ "Prajna" hơn một kẻ thấp hèn. Trí tuệ "Bát Nhã (Prajna) khác với các loại trí tuệ thông thường, không dựa vào hình thức, định kiến, chấp trước của con người, hoặc là bằng này cấp nọ, trường này trường kia, thông minh lanh lợi, học giỏi tài hoa, văn hay chữ tốt...v.v....

- Hridaya - dịch sang tiếng Anh là “spiritual heart”. Cho nên tiếng Việt gọi là "tâm", nhưng không phải là trái tim (mind, not heart), không phải là tâm điểm, không phải chỉ là đạo đức đối nhân xử thế, cũng không phải là "cái tâm cái tầm" mà các vị quan chức VN mong mỏi. Chữ Tâm này mang một hàm ý rộng lớn hơn, muốn nói đến một sự cần thiết mấu chốt, một trí tuệ tỉnh thức, một tư duy sắc bén để hiểu biết và nhận định vấn đề. 

- Nguồn gốc của chữ này trong tiếng Phạn gồm có 3 phần: Hri - nghĩa là cho đi (to give), da - nghĩa là nhận lại (to take), ya - chữ yam, nghĩa là cân bằng (balance). Có nghĩa là bản thân chữ Hridaya (hri-da-ya) đã nói lên được ý nghĩa của "trung đạo", khái niệm cân bằng giữa cho và nhận, tư duy phi cực đoan của người thực hành đạo Phật.

- Một ý nghĩa khác, nhiều người cho rằng chữ này nói về sự vận hành cân bằng trong tự nhiên như động mạch tĩnh mạch của trái tim, cũng như sự cho đi và nhận lại cần được cân bằng trong đời sống tinh thần. Cho nên chữ này cũng được xử dụng trong một vài trường phái thiền và yoga. Ví dụ như Hridaya yoga, một loại yoga đem lại sự an lạc và cân bằng trong đời sống tinh thần con người .

Ồ dài quá rồi, xin tạm dừng ở đây nghen. Tóm lại, chỉ với một cái tựa đề của Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh, đã nói lên được những lý thuyết căn bản nhất của PG. Đó là, mọi người đều có thể trở thành Phật, và chỉ có dựa vào trí tuệ của chính họ mới giúp họ làm được chuyện đó. Không có gì bí mật, không có gì mê tín dị đoan, mà cũng không có một sự cực đoan, hứa hẹn nào ở đây cả. Chỉ đơn giản là muốn đi từ bờ bên này của cõi nhân sinh đầy rẫy sự đau khổ, u mê, dục vọng, cám dỗ, nghiệp chướng, hận thù .... để qua được bến bờ bên kia, không còn những thứ phiền não đau khổ đó nữa, thì mỗi người phải tự thân học hỏi, thực hành, và tự thực chứng để có được trí tuệ cần thiết. (Lưu ý là một số phương pháp tu tập khác nhau có thể sẽ dùng những từ ngữ khác nhau, hoặc cách lý giải khác nhau, nhưng tìm hiểu kỹ sẽ nhận thấy đều cùng có chung một điểm đến). Còn ôm một mớ bằng cấp khư khư, kinh sách, kiến thức kim cổ đông tây, nay chùa Nam mai chùa Bắc, mà không tự chèo, thì chiếc ghe vẫn còn cột ở đó, mãi mãi ở bờ bên này !

Mến chúc tất cả một buổi tối an lành.

PN

Tản mạn về một câu thơ ....

 

Ngày mai ông tổng thống Biden ghé thăm VN. Không biết có kịp ăn bún chả Hương Liên, bún đậu mắm tôm Ngõ Phất Lộc, đi dạo phố Nhật Tân hay không, hay là chỉ lo ký tá gì đó rồi lại về ngay. Lần thăm này nghe nói các cụ chỉ quan tâm đến phần hợp tác kinh kế, khoa học, môi trường gì đấy thôi, chứ không đặt nặng về vấn đề chính trị chính em. Mình thì cũng không quan tâm lắm chuyện của các cụ, nhưng chiều nay coi tin tức, trời lại mưa, bỗng nhớ đến hai câu Kiều mà năm nào cụ Biden nước Mỹ đọc tặng cho cụ Trọng nước Việt Nam:

Trời còn để có hôm nay,
Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời
(Nguyễn Du)

Thực ra, đây mà một trong những câu thơ hay nhất của truyện Kiều. Cũng phải khen ngợi ông nào đã cố vấn cho cụ Biden chọn hai câu này vào năm đó. Quá hay và phù hợp. (Mình thì không nghĩ là Ted Osius lại hiểu Kiều đến mức như thế, mặc dù thời còn làm đại sứ ở VN vốn liếng tiếng Việt của Ted đã rất giỏi & lưu loát ). 

Nói đến hai câu thơ này, thì trước đây cũng đã có rất nhiều người bình phẩm và ca ngợi rồi chứ không phải đợi tới lúc cụ Biden ngâm nga cho cụ Trọng nghe. Nhiều trang mạng PG và Thiền học ngày xưa cũng thường nhắc đến 2 câu thơ này dưới nhiều cách diễn giải khác nhau. Nhớ có lần mình đọc đâu đó có cả sự lý giải về "chánh niệm" trong 2 câu thơ này. Thôi thì cứ đọc, ai phân tích hay thì cứ đọc, không bổ ngang cũng bổ dọc. Mình thường quan niệm như thế !

Còn nói đến Truyện Kiều mà dịch ra tiếng Anh thì rất nhiều. Bây giờ chắc cũng phải có đến hơn muời mấy bản dịch rồi, nên ai muốn đọc tây ta gì cũng có, cứ tha hồ. Bản dịch mà người VN biết đến nhiều nhất, mình nghĩ có lẽ là của Huỳnh Sanh Thông. Tuy nhiên có nhiều phiên bản dịch khác cũng rất hay. Cách đây mấy năm mình được một người quen tặng cho bản dịch của anh Vladislav Zhukov, người Úc. Đọc rất thú vị, vì cách dịch của anh rất sáng tạo, giữ được phần nào âm điệu của cụ Nguyễn Du.

Heaven has allowed us to meet again this day.
The fog had dissolved, the clouds had dispersed in the sky.
(Huỳnh Sanh Thông)

Cease-heaven still confers on us sweet days withal:
The frost hath gone before the gate, the sky's drawn pall presages blue,
(Vladislav Zhukov)

Mà thôi, chuyện dịch thuật thơ văn của xứ nào cũng chỉ là gượng gạo cho những người xứ khác đọc đỡ ghiền thôi. Chứ dân ta thì cứ đọc tiếng nước ta, chữ nghĩa quê nhà bao giờ cũng đậm đà và sâu sắc hơn. Nói tới đây mới nhớ hồi còn đi học có thằng bạn được đi Saigon một lần, về quê bắt đầu nói tiếng SG thôi. Hôm nọ, đi uống cà phê với bạn bè. Nó vô quán, nghạo nghễ gọi :

- Cho ly cà phê đăng đi ! 

Cả đám bạn bè và cô chủ quán ngẩn ngơ. Sau này nhiều năm mình gặp lại bạn ấy ở SG, lúc đó bạn đã bắt đầu nói tiếng Ăng lê rồi.

Trở lại chuyện hai câu Kiều ở trên. Đọc thấy hay, mường tượng hiểu được nghĩa, nhưng nếu ai kêu mình bình luận thì thực sự là không dám bình. Vì mình vốn không có khiếu này. (Lại nhắc chuyện xưa, nhớ hồi còn đi học có câu thơ rất ngắn, hình ảnh rõ ràng "Cô dân quân vai súng, tay cày", bà cô giáo dạy Văn bảo phân tích. Thế mà sao mình lại lỡ đọc nhầm thành câu "Cô dân quân tay súng, vai cày". Thế là cô giáo tức giận, tưởng mình châm chọc, đuổi ra khỏi lớp. Từ đó ám ảnh, không dám bình thơ cho đến bây giờ ). 

Thực ra, khi đọc 2 câu thơ “Trời còn để có hôm nay. Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời”, mình thấy toát lên ý nghĩa của chữ "Duyên" trong PG. Theo quan niệm của đạo Phật thì mọi chuyện xảy ra trong cuộc sống này đều là tuỳ duyên, và do duyên. Nghĩa là luôn có một sự kết hợp nhất định nào đó để mọi thứ sinh ra và mất đi. "Tốt" cũng do duyên, mà "xấu" cũng do duyên. Chuyện hài lòng xảy ra cũng là duyên, và sự không hài lòng xảy ra cũng là duyên !

Chuyện cụ Biden gặp cụ Trọng năm đó cũng là duyên. "Trời còn để có hôm nay", để hai cụ còn sống đứng đó lẫy Kiều cũng là do duyên. Chuyện hai cựu thù Mỹ - Việt, sau bao năm chửi nhau ra rả, rồi lại gặp nhau tay bắt mặt mừng cũng là duyên. Nhưng đó chỉ là cái duyên gặp gỡ bên ngoài, còn cái "duyên" nhận thức bên trong thì chỉ có trời mới biết. Nhưng dẫu sao, lần đó cũng là một chuyện vui, là một dấu mốc lịch sử quan trọng. Đặc biệt là không những trời cho gặp nhau, mà còn mở ra một cảnh quan trời cao đất rộng của thế giới bên ngoài. "Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời". Câu thơ rất hay. Thực ra, có nhiều hôm ngủ dậy sương mù phủ kín, mình cũng không nhìn xa được ra tới cổng. Nhiều đêm trăng rằm mà bị mây che phủ thì cũng chẳng nhìn thấy trăng sao. Trong cuộc sống này cũng vậy, có nhiều người vì lý do này hoặc hoàn cảnh nọ, hoặc không may mắn, hoặc không gặp được duyên lành, bao nhiêu năm tháng trôi qua mà vẫn bị "sương phủ, mây che" một cách nặng nề. Thời gian qua đi, chắc chắn mọi thứ điều sẽ phải thay đổi. Vật đổi sao dời vốn là chuyện tất nhiên của tạo hoá xưa nay. Tuy nhiên, bất kỳ là ai cũng vậy, sẽ không ai bảo đảm được sự giàu sang, quyền uy danh vọng, ở Tây ở Tàu, hoặc bằng này cấp nọ, hoặc đi đây đi đó, là có thể dễ dàng thay đổi được tư duy và quan niệm của một con người. Điều đó thì cũng không lạ lẫm gì. Thế nhưng trong thế giới này, dù có sống ở bất kỳ nơi đâu, thì sương cũng không thể phủ kín hoài đầu ngõ, mà mây cũng không thể che kín hoài trời xanh. Đó là khái niệm "vô thường" trong PG, mà cũng là quy luật tất yếu của tự nhiên. Nên chắc là sớm muộn gì rồi mỗi người chúng ta ai cũng sẽ nhìn thấy những thứ đẹp đẽ hơn, sáng suốt hơn, sau khi "tan sương đầu ngõ, vén mây giữa trời" mà thôi !

Nói đến đây lại nhớ đến câu chuyện trà dư tửu hậu với mấy ông bạn già năm xưa, nói về Đặng tiểu Bình, TQ. Nhiều người lúc đó cho rằng họ Đặng được Trời cho may mắn hơn các vị lãnh đạo tiền nhiệm của Trung Cọng, được "tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời" kể từ khi qua Pháp, qua Mỹ, qua Nhật, trở về. Và cũng chính những cơ hội đó đã giúp họ Đặng thổi một luồng gió mới đầy sinh khí vào đất nước TQ đang đói nghèo vào những năm tháng đó. Mình thì luôn quan niệm rằng chẳng có ông Trời nào cho họ Đặng cơ hội cả, mà chỉ là cơ duyên đến, và ông biết tận dụng thời cơ đó mà thôi. Những câu chuyện này thì thực ra ai cũng biết, ai cũng hiểu, nhưng bàn thì vẫn cứ bàn cho vui, coi như là những lời an ủi cho số phận của quê nhà !

Thôi tản mạn chút, lâu quá không viết lách gì. Giờ này chắc dân HN cũng đang tưng từng chào đón cụ Biden rồi. Nghe nói cụ thích ăn kem, kem Tràng tiền cũng đã chuẩn bị rồi. Nghe nói cụ hay té, các băng ghế quanh Hồ Gươm, hồ Trúc Bạch, cũng đã sửa chữa đóng đinh kỹ rồi. Còn câu hỏi nữa của giới bình luận chính trị mạng xã hội VN và các kênh Youtube trong mấy ngày qua, đó là không biết lần này cụ Biden có lẫy Kiều không? Mình thì nghĩ có khi lần này mấy ông cố vấn của cụ lại đổi sang thơ của bà HXH:

Quân tử có thương thì đóng cọc
Xin đừng mấn mó nhựa ra tay !
(Vịnh Quả Mít - thơ Hồ Xuân Hương)

Chỉ đoán cho vui vậy thôi. Xin chúc tất cả một cuối tuần an vui :-)

PN

Phiếm: Mừng hụt

 

Mấy hôm nay Nga lùm xùm vụ binh biến Wagner, lực lượng lính đánh thuê của Putin. Báo đài thế giới cập nhật tin tức liên tục từ lúc đám lính của Prigozhin kéo về thủ đô Moscow. Nhiều người ủng hộ Ukraine mừng rỡ tưởng phen này Putin sẽ chết. Nhiều quan chức "thông minh" và tài phiệt của Nga đã nhanh chân dọt ra khỏi nước Nga một cách thần kỳ. Tờ báo NY Post cũng cho biết là máy bay riêng của Putin bay về St. Peterburg. Nhưng những người thần tượng Putin thì cho rằng "anh hùng" Putin dễ gì chạy trốn. Mình thì nghĩ tại sao không ? Trong 36 kế thì tẩu vi thượng sách :-).

Hôm rồi cũng có người hỏi vụ binh biến này có kết quả không, mình nghĩ là không. Nếu có chăng, thì một lần nữa Prigozhin, lãnh đạo của Wagner (và cũng là đồng minh, thân chủ của Putin trong nhiều năm qua) giúp tái khẳng định tính “phi chính nghĩa” cuộc chiến tranh xâm lược của Putin. Mặt khác qua sự kiện này thế giới nhìn rõ được sự rạn nứt của chính quyền Nga và sự suy yếu quyền lực của Putin. Còn quân đội đánh thuê Wagner và Prigozhin chỉ là những tên đồ tể giết mướn vì tiền, hiếp đáp kẻ yếu, manh múng tham vọng, đâu thể nào có được kế hoạch thực hiện một cuộc đảo chánh thành công. Nếu kéo dài thì chỉ có máu và nước mắt của những người dân Nga vô tội đổ xuống, để trả giá cho một Putin đầy tham vọng & ái kỷ !

Nhưng nói chung là Prigozhin cũng mua vui được một vài trống canh, để rồi cuối cùng chọn giải pháp thương thuyết qua Belarus an phận làm người "tử tế", bỏ lại sau lưng các đồng chí của ông ta. Riêng việc này vẫn là điều khó hiểu đối với giới truyền thông. Nhiều người đa nghi còn cho rằng Putin và Prigozhin đang âm mưu một kế hoạch gì lớn lao hơn. Còn việc Prigozhin sau này có sống yên ổn được hay không là một câu chuyện khác, nhưng đám loạn quân đánh thuê Wagner thì chắc sẽ còn gây nhiều phiền toái cho nước Nga và cho thế giới về sau. Tuy nhiên có một điểm nổi bật trong sự kiện binh biến vừa qua là người dân Nga mừng rỡ hoan hô khi đoàn quân Wagner tiến về thành phố. Ngoài ra đám lính đánh thuê của Prigozhin cũng không phải chạm trán với một lực lượng kháng cự nào. Điều đó làm cho các nhà phân tích e rằng nước Nga và Putin đã thay đổi nhiều và chắc chắn sẽ còn phải đối diện với nhiều biến động trong thời gian sắp tới. Quả nhiên là đâu ai có thể lường trước được điều gì. Thôi, câu chuyện này cũng chẳng phải hay ho gì, chỉ là sáng nay muốn nhắc đến vì mấy ngày qua có nhiều nhà "phân tích chính trị" quê ta mừng hụt, tưởng rằng Putin sắp lên đường đi theo các cụ :-).

Nhân tiện, lấn sân phiếm bàn một chút về việc làm vua, làm chúa, làm tổng thổng, chủ tịch, lãnh đạo, lãnh điếc, trị vì, trị kỹ .... Thời đại ngày nay, công nghệ bốn chấm năm chấm, con người đã lên tới cung trăng sao Hoả, nhưng vẫn còn rất nhiều người nhầm lẫn giữa chức năng quyền hạn của lãnh đạo bây giờ và vua chúa ngày xưa. Ngay cả ở nước Mỹ, một thể chế dân chủ như thế mà rất nhiều cử tri còn hiểu lầm về khả năng và kiến thức của tổng thống, huống hồ chi là ở những nước kém dân chủ, nơi mà lãnh đạo không được người dân bầu bán chính thức. Nhiều người ở Mỹ cho đến nay vẫn cứ đơn giản nghĩ rằng ông tổng thống như là thiên sứ thiên tử do trời sai xuống. Cứ nhập vai là biết diễn tuồng, cứ tổng thống là tự nhiên biết lãnh đạo, cứ nói là tự nhiên biết làm, cứ hứa là tự nhiên biết thực hiện :-). Tương tự lâu nay những câu chuyện như Putin làm "lãnh đạo tài tình" mấy chục năm; người dân TQ “tin tưởng” bầu Tập làm chủ tịch suốt đời; chú Ủn mới sinh ra đã là chân mệnh đế vương, thông minh tuyệt đỉnh ...v.v.. là những đề tài hài hước châm biếm ở phương Tây, nhưng đó lại là những kinh điển thần thánh ở một số quốc gia. Nói chung thì ở đâu cũng có người thông thái, kẻ cực đoan. Xứ sở nào thì cũng có những kẻ cuồng tín, tôn thờ sùng bái tuyệt đối giáo chủ của họ !

Tuy nhiên khi đụng đến câu hỏi quan trọng nhất - Người lãnh đạo đó có khả năng lãnh đạo đất nước phát triển thịnh vượng, tự do, hạnh phúc, dân giàu nước mạnh hay không ? Thì mỗi người sẽ có cách trả lời khác nhau, tuỳ theo là họ ở đâu, đọc báo nào, coi đài TV nào, coi kênh YouTube, FB, Twitter của ai, bạn bè với ai, tiếp cận người nào ...v.v.. :-). Mới nghe thì có vẻ hài hước, nhưng đó là sự thực. Tất nhiên trong mớ kiến thức và sự hiểu biết của mỗi con người (đặc biệt là trong lãnh vực thời sự và chính trị), lập trường của báo chí, truyền thông, mạng xã hội, và hệ thống tuyên truyền của mỗi quốc gia đóng một vai trò rất quan trọng. Cho nên nhiều ông dẫu chữ nghĩa một bụng, bằng cấp treo giàn bếp cả gánh, nhưng khi đụng đến câu hỏi này thì cũng rơi vào ma trận, úp úp mở mở cả đời, vì bị giới hạn trong quyền lợi và môi trường sinh sống của họ. Bên cạnh đó, thì cũng không hiếm những người suốt ngày phân tích, bình luận, khen chê, phê phán, chửi bới, ca tụng, sùng bái ....một cách quyết liệt, gần như tôn thờ tuyệt đối. Có vẻ dai dẳng, mãi cho đến cuối đời mới nhận ra những lỗ hổng khiếm khuyết trong mớ kiến thức bòng bong chủ quan của mình, rồi giật mình tỉnh ngộ. Âu cũng là chuyện bình thường !

Mà nói đến mấy chuyện lãnh đạo, kĩ trị này, mình bỗng nhớ đến một cuốn sách rất hay. Đó là "Team of Rivals" của nhà sử gia Doris Kearns Goodwin. Cuốn sách nói về cuộc đời chính trị của vị tổng thống tài ba nhất nước Mỹ, Abraham Lincoln. Trong đó cũng có nói đến những nhà lãnh đạo từng đi ngược lại với ông trong cuộc bầu cử 1860, và sau này trở thành những người đồng sự đắc lực, phục vụ trung trành cho chính quyền của ông. (Đây là sách lịch sử nên không mang tính chất hư cấu, tuyên truyền). Hồi đó đọc cuốn sách này mình thấy rất ngưỡng mộ tầm nhìn và khả năng của tổng thống Lincoln. Ngược lại, mỗi lúc nghe thấy những nhà lãnh đạo chuyên chửi bới, dối trá, dựng chuyện vu khống ... hoặc hạ độc thủ, ám sát, bắt nhốt bỏ tù, xử dụng mưu hèn kế bẩn để "thịt" kẻ đối lập, thì mình thắc mắc không biết mấy tay lãnh đạo này sẽ dẫn dắt thiên hạ đi về đâu ? 

Thông thường một người lãnh đạo yếu kém hoặc độc tài, thì cũng khó có thể xử dụng được kẻ dưới có tài. Bởi lẽ, hoặc là kẻ dưới tự trọng từ chức bỏ đi; hoặc là lãnh đạo chưa đủ khả năng để nhận biết, muớn được, và giữ được người tài; hoặc là trống đánh xuôi kèn thổi ngược; hoặc cấp trên không “cảm” được tư duy và cách làm việc của kẻ dưới...v.v. Quản không được nên đuổi cho nó "lành" :-). Do vậy, cuối ngày các nhà lãnh đạo kém cỏi hoặc độc tài thường được vây quanh bởi các quần thần cơ hội, thiên lôi sai đâu đánh đó, a dua xu nịnh, khả năng chịu đựng cao nhưng năng lực lại hạn chế, cố chịu đấm ăn xôi, giỏi về xưng tụng và các kỹ năng phe nhóm. Lịch sử thế giới xưa nay vẫn thường thấy như vậy, nhưng tất nhiên cũng sẽ có những trường hợp ngoại lệ, bởi không bao giờ là tuyệt đối. Hy vọng chính phủ của ông Putin ở nước Nga là một trường hợp ngoại lệ :-).

Thôi, sáng chủ nhật uống cà phê nghe nhạc mà lan man một chút qua tới đề tài "chính chị chính em", đại sự rồi. Thế là lại quên bữa tưới nước rau hôm nay :-).

Bỗng nhớ đến một câu chuyện thiền mà hình như có lần mình kể rồi, xin viết lại để cho những ai chưa đọc nghen.

Có một nhà thông thái, học giả, khoa bảng rất nổi tiếng, được nhiều người ca tụng, nhưng suốt đời chưa bao giờ thấy mình có một hạnh phúc trọn vẹn. Cuối đời về hưu, vẫn loay hoay tìm một triết lý sống để được thân tâm an lạc và hạnh phúc. Nghe đồn trên núi có ông sư già trong một cái am nhỏ, lúc nào cũng vui vẻ, an lạc, vô tư, và hạnh phúc. Nhà học giả lặn lội tìm đến để hỏi bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc.

Nhà sư trả lời - "Ông học hỏi, hiểu biết nhiều quá rồi, nhưng vẫn chưa tìm ra được điều đó. Có lẽ câu trả lời nằm trong phần mà ông chưa biết. Vậy ông về viết hết những điều ông biết ra, để tôi còn biết phần nào ông chưa biết."

Nhà học giả về nhà, chăm chú tóm lược những điều hiểu biết của mình trong ba tháng, rồi đem lên cho nhà sư xem. Nhà sư nói :

- Trời, nhiều đến thế sao tôi đọc được. Tôi giờ đã có tuổi rồi, ngồi đọc cũng kém lắm. Ngài có thể tóm gọn hơn không ?

Nhà học giả lại về, suy nghĩ và bỏ bớt những thứ râu ria ra, chỉ còn giữ lại những điều căn bản nhất, "hàn lâm" nhất, tự hào nhất. Ba ngày trôi qua, ông tóm tắt lại và đem lên cho nhà sư coi. Lần này, nhà sư nói: 

- Trời, còn nhiều đến thế à. Mắt mũi tôi kém lắm, làm sao coi hết 3 ngày viết của ngài. Ngài về rút ngắn thêm nữa đi nhé.

Nhà học giả lại ra về, tìm cách tóm tắt mớ kiến thức của ông trong một ngày. Nhưng thực tế, rất khó để ông có thể tóm lược niềm kiêu hãnh của ông và mớ kiến thức uyên bác từ những năm tháng học hành, và bằng cấp chữ nghĩa, chức vụ của mình trong vòng một ngày. Dằn vặt suy nghĩ và chiêm nghiệm đạo lý sống trong rất nhiều ngày, cuối cùng ông ngộ ra sự thật. Trở lại gặp nhà sư với một tờ giấy trắng, nhà sư nhìn ông mỉm cười, nói :

- Vậy bây giờ ta bắt đầu học về bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc nhé.

Nhà thông thái mỉm cười nhẹ nhàng:

- Dạ cảm ơn ngài, tôi đã học được rồi !

Ở thời đại hôm nay, quá nhiều công nghệ tìm kiếm, phân tích dữ liệu thông minh, rồi mai mốt đến Data Science, Blockchain, IoT, AI trí tuệ nhân tạo....v.v...các kiểu. Nếu mình thích tìm kiếm loại thông tin nào, thì máy tính sẽ đủ thông minh để "bơm" loại thông tin đó cho mình. Thích tìm tin vịt thì nó cho tin vịt, thích tin gà thì có tin gà. Thích nghe tin tốt của ông A, thích biết chuyện xấu của bà B, thì tất sẽ có. Cho nên nhiều người cứ tưởng khám phá ra được những chuyện hay ho, thâm cung bí sử, mà vô tình trở thành nạn nhân của chính họ, ngày càng lún sâu vào mê hồn trận. Đứng bên này sông không ai có thể nhìn thấy bên kia sông bằng đôi mắt thường của họ, nhưng khi hỏi đến thì mỗi người ai cũng “nhìn thấy” bằng những kiểu cách khác nhau. Đó là tuỳ vào sự tương tác của họ với "giới truyền thông" của chính họ. Bởi vậy kiến thức ai cũng đầy ắp một bụng, mà cái "biết" thì vô cùng, cái “tôi” mỗi ngày mỗi lớn. Cho nên thời này mấy ai làm được như nhà học giả kia :-) ?

Thôi hẹn sau nhé, thân chúc mọi người một ngày chủ nhật an vui. 

PN

Happy Father's Day !

 

Những năm của thập niên 80, đội bóng Redskin rất đình đám và là niềm tự hào của nhiều cư dân vùng thủ đô D.C. Dạo ấy, mình buổi sáng đi học buổi chiều đi làm, đến tận khuya mới về. Chỗ làm của mình bên cạnh một cái bar thể thao rất lớn, và cũng là "sân nhà" của các fan ruột Redskin. Mùa đông ở vùng D.C, tuyết nhiều và lạnh lẽo, đặc biệt là những ngày bão tuyết. Thế nhưng cái bar ấy thì luôn bận rộn và sôi nổi, nhất là mùa tranh giải của các đội football nhà nghề (NFL). Chú ấy làm việc ở đó. Người đàn ông ít nói, hầu như luôn im lặng và chăm chú làm một điều gì đó. Lầm lũi đi, lầm lũi về, giữa nắng gió mưa tuyết, từ trạm xe đến chỗ làm, từ chỗ làm đến trạm xe, đúng hẹn mỗi ngày. Cặm cụi dọn dẹp, sắp hàng lên kệ, đổ rác, lau chùi ... chăm chú phần việc của mình và dường như ít quan tâm đến ai. Có những ngày tuyết xuống ngập trên cả đầu gối, chú vẫn lầm lũi dọn dẹp, đúng giờ đúng giấc. Ngay cả lúc nghỉ ngơi ra ngoài đứng hút thuốc, đôi mắt ấy vẫn xa xăm hướng về một phương trời nào đó. Mình và chú thường gặp nhau mỗi lúc hút thuốc, vẫn gật đầu chào nhau lặng lẽ.

Không nhớ rõ lắm, nhưng có lẽ khá lâu, hai chú cháu mới bắt đầu nói chuyện và hiểu nhau hơn. Thực ra trong cuộc sống, có nhiều thứ hiểu nhau mà không cần phải nói nhiều. Ngược lại nhiều lúc nói rất nhiều lại chẳng hiểu nhau chút nào. Thậm chí xã hội bây giờ ngày càng nhiều những cuộc hội hè phô trương, nghi lễ đình đám, mang nặng tính hình thức, vốn chỉ để lấp đầy những khoảng trống vô nghĩa, chứ không phải để hiểu nhau hoặc thông cảm cho nhau. Hoặc đơn giản hơn nữa là trao đổi xã giao vài câu chuyện làm quà, vô thưởng vô phạt, rồi mạnh ai nấy về. Quả nhiên là vậy ! 

Một sĩ quan tham mưu phòng 3 của một lực lượng Tổng Trừ bị VNCH, vợ con rời VN từ 75 sang châu Âu. Vợ lập gia đình mới, đứa con trai còn nhỏ không có ký ức gì về cha của nó. Người cha bị tù đày cải tạo ngay chính trên quê hương của mình gần chục năm, rồi gian khổ qua được bên Mỹ, sống một mình trong căn nhà thuê chật hẹp cách toà Bạch ốc chưa tới 15 phút lái xe. Thế nhưng sự im lặng của ngưòi đàn ông ấy không phải đến từ những nghịch cảnh khó khăn đó, mà đến từ những điều sâu thẳm hơn ....

Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi người chúng ta đều có những chọn lựa riêng về cách biểu đạt cảm xúc của mình. Nhưng với chú, sự im lặng có lẽ là một chọn lựa đầy đủ nhất. Sống giữa một xã hội vàng thau lẫn lộn, đầy rẫy những kẻ cơ hội chủ nghĩa, hoạt đầu chính trị, những ngôn từ "yêu nước thương dân" được đem ra bày bán để trao đổi xôi thịt với mớ bòng bong danh lợi, một số người lính trận chân chính đã chọn lựa sự im lặng để giữ chút tôn nghiêm còn lại của họ. Mình hiểu được và rất tôn trọng điều đó !

Rồi ngày tháng trôi qua, chú vẫn cần mẫn làm việc, âm thầm theo dõi từng bước chân của đứa con trai bên trời Âu. Thỉnh thoảng được tin từ bạn bè hoặc bà con nhắn lại, đứa con học này học nọ, lên lớp này lớp nọ, chú mừng ra mặt, rạng rỡ sáng ngời, rủ mình đi ăn để kể chuyện. Một thời gian sau, mình dọn đi tiểu bang khác làm việc. Chú tiếp tục ở lại MD vài năm nữa, rồi dọn về FL. Lâu lâu chú cháu vẫn liên lạc nhau. Mỗi lúc về lại Mỹ, có dịp đi FL, mình vẫn thường ghé thăm chú. Một căn nhà rất nhỏ, ngăn nắp, có trồng nhiều loại cây ăn trái ở quê nhà. Chú vốn xuất thân từ một gia tộc có nhiều tướng lãnh, quan chức của chế độ cũ. Nên trên tường nhà có nhiều hình ảnh, bằng cấp, huân chương, luôn được cất giữ và bảo quản một cách kính cẩn. Tất nhiên lần nào gặp nhau, chú cũng nói nhiều nhất về đứa con trai của mình. Về già, tuổi tác cùng với những năm tháng trận mạc, tù đày, nên chú có nhiều bệnh tật. Chịu đựng một mình âm thầm trong căn nhà nhỏ, đứa con trai chắc cũng chưa bao giờ biết. Có lần mình hỏi "Nó đã qua Mỹ thăm chú chưa ?". Chú im lặng không trả lời, mắt nhìn xa xăm ....

Cách đây khoảng hơn chục năm gì đó, lúc mình còn đang làm việc ở SG. Chú liên lạc nói sắp về VN thăm vài tuần, nhờ mình đi đón. Hơi ngạc nhiên, nhưng mình cũng rất vui vì được gặp lại chú ở quê hương. Về đến VN, thấy chú rất xúc động. Vẫn vẻ im lặng đó, nhưng những vết chân chim hằn sâu bên khóe mắt của chú ươn ướt khác thường. Ngày hôm sau chú nhờ mình chở về miền Tây thăm ngôi nhà cũ. Ngôi nhà của gia đình chú ngày xưa được coi như ngôi nhà lớn nhất của tỉnh, nằm ngay giữa trung tâm thành phố. Và bây giờ trở thành một cơ quan nhà nước, to lớn “hoành tráng”. Mình đậu xe bên lề đường, để chú bước qua, nhưng hình chú như sững lại, không dám. Không chịu nỗi cảnh trạng đó, mình tìm chỗ đậu xe, rồi mở cửa xe, nắm tay chú đi cùng. Chú từ chối, rút tay lại. Lần đầu, mình thấy chú cuối mặt lau nước mắt, rồi nói - "Thôi mình đi cháu !". Cả đoạn đường về, cả hai đều im lặng. Mình dừng lại ở một quán ven sông, kêu hai trái dừa, ngồi nhìn đám lục bình trôi lững lờ. Vẫn im lặng. Mình tôn trọng cảm xúc của chú, nên cũng không muốn hỏi thăm điều gì thêm, chỉ lái xe về.

Mấy ngày sau chú nói, lần này chú về VN chủ yếu là vì đứa con trai mới về HN làm việc. Lúc đó mình mới biết con trai chú là một tiến sĩ bên Tây, được nhà nước VN mời về hợp tác trong một chương trình gì đó, ở lại HN một thời gian. Và chú quá lo lắng về nơi ăn chốn ở của nó, cũng như "những cám dỗ nơi chốn thành đô", nên cố bay về VN tìm người gửi gắm mới an tâm. Mình bức xúc định nói, nhưng rồi lại thôi, chỉ an ủi chú " Nó lớn rồi, tiến sĩ chứ đâu còn con nít nữa, chú đừng lo lắng quá. Thôi chú cho nó số điện thoại của cháu, có gì cần thì a lô nghen". Thế nhưng chuyện vẫn chưa xong đơn giản như vậy. Chú ở lại VN vài tuần đi thăm bà con bạn bè mỗi ngày. Tối về, lại ngồi im lặng hút thuốc ..... lo lắng cho con. Đến ngày rời VN về lại Mỹ, ra sân bay vẫn còn chưa an tâm, căn dặn mình đủ điều.

Không biết đến hôm nay đứa con trai của chú đã từng bay qua Mỹ để thăm chú chưa. Nhưng hôm nay là ngày lễ của Cha (Father's Day), tự nhiên nhớ đến chú. Mà chắc trên thế gian này cũng không hiếm những người cha như chú. Sự hy sinh thầm lặng của người Cha khác với những giọt nước mắt thương yêu hoặc vòng tay ôm ấp của người Mẹ. Và những nỗi lo toan kín đáo đằng sau gương mặt khô khan, bàn tay chai sạm, hoặc những ứng xử vụng về, thậm chí lạnh lùng của người cha là những thứ không thể dễ dàng cảm nhận trong một sớm một chiều. 

Nhân ngày Father’s Day, thân chúc tất cả các người Cha, người Ông, người Chồng...một ngày an vui và hạnh phúc.

Happy Father's Day !

PN (2023)

 

Vài suy nghĩ vụn về ngày Memorial Day....

 

Ngày mai là ngày lễ Memorial Day của nước Mỹ, một ngày lễ lớn, cả nước chính thức được nghỉ. Ý nghĩa chính của ngày lễ Memorial là tưởng niệm những người đã ngã xuống hy sinh cho đất nước. Khái niệm anh hùng của người Mỹ đơn giản, thực tế, và vị tha. Những người hy sinh để bảo vệ đất nước, bảo vệ chính nghĩa, bảo vệ tự do, bảo vệ cái đúng, bảo vệ người khác; hoặc vì mệnh lệnh tổ quốc mà hy sinh cống hiến đều được coi là anh hùng. Đất nước Mỹ trãi qua bao đời tổng thống, nhiều cuộc chiến tranh, cả trong nước và ngoài nước. Tất nhiên cuộc chiến tranh nào cũng có những sự phản đối và những sự đồng tình, hoặc nhiều hoặc ít, nhưng những người ngã xuống đều được coi là anh hùng, vì họ đã hy sinh cho đất nước. Người Mỹ cũng có Civil War, một cuộc nội chiến Bắc Nam huynh đệ tương tàn. Họ vẫn nói về cuộc chiến, tri ân những người đã hy sinh, giảng dạy kinh nghiệm cho thế hệ sau, nhưng họ không tự hào về cuộc chiến tranh đó. Ngược lại, họ dùng câu chuyện đó để nhắc nhở những kinh nghiệm quý giá, kêu gọi sự đoàn kết dân tộc tránh chia rẽ đất nước.

United We Stand - Đoàn kết chúng ta tồn tại ! Một đất nước non trẻ như Mỹ, không hề có bề dày lịch sử ngàn năm như các nước Á Đông hoặc châu Âu, nhưng họ lại hiểu thấu được cái nguyên tắc "bó đũa" hay như vậy. Bởi vậy đất nước họ nhanh chóng phát triển, giàu mạnh và văn minh.

Nhìn lại, đất nước Việt Nam có hơn bốn ngàn năm văn hiến, nhưng chưa hề có một ngày Memorial Day chung cho cả dân tộc. Đã có biết bao nhiêu anh hùng liệt sĩ Việt Nam ngã xuống, anh dũng hy sinh vì quê hương đất nước. Nhưng cái nhìn của người VN có khác, mỗi chế độ đều có ngày chiến sĩ trận vong, hoặc tử sĩ liệt sĩ, để tưởng niệm riêng cho chính thể của mình. Thực tế xưa nay bao giờ cũng vậy, đất nước dân tộc thì trường tồn, còn thể chế chính trị hoặc nhà cầm quyền thì luôn thay đổi theo thời gian. Và đất nước VN cũng không ngoại lệ. Tính ra từ thời các vua Hùng dựng nước cho đến nay, trãi qua bao nhiêu giai đọan lịch sử thăng trầm, chống Tàu, chống Pháp, chống Mỹ, chống lẫn nhau ... Hết Đinh, Lê, Lý, Trần, rồi đến Trịnh Nguyễn phân tranh, Quốc gia, Cọng sản... Đất nước Việt Nam thì vẫn còn đó, nhưng bao nhiêu triều đại chế độ đã đổi thay, lên xuống. Bao nhiêu cuôc nội chiến đã xảy ra, cứ tàn sát lẫn nhau. Cứ Trịnh lên thì xử Lê, Nguyễn lên thì xử Trịnh, Quang Trung lên thì xử Nguyễn Ánh, Gia Long lên thì xử Nguyễn Huệ .v.v...Cứ chế độ sau thì phải xử chế độ trước, thậm chí còn thề không đội trời chung !

Có lẽ vì sự thù hận đó, và những ngộ nhận giữa thể chế chính trị và đất nước dân tộc, mà có nhiều người không chấp nhận sự hy sinh của người khác cũng vì tổ quốc hay chăng ? Lâu nay, có nhiều quan niệm cho rằng yêu chế độ mới là yêu đất nước. Thậm chí có nhiều người còn đồng hoá giữa việc yêu tổ quốc với việc đồng quan điểm chính trị, hoặc cùng đảng phái. Bên cạnh đó, thì cũng không hiếm những trường hợp độc quyền yêu nước, buộc người này người kia phải yêu nước giống như cách hiểu của riêng mình. Nếu không giống, thì sẽ chụp mũ, gây hấn, dựng chuyện nói xấu, thoá mạ ..v.v.. Ví dụ như chỉ có ông Nguyễn Huệ mới yêu nước thôi, còn ông Hàm Nghi thì không. Chỉ có ông Trần Quang Diệu mới yêu nước, còn ông Võ Tánh, Ngô Tùng Châu thì không. Chỉ có ông Nguyễn Hữu Cầu mới được có tên đường, còn ông Phạm Đình Trọng thì không...v.v.. Thậm chí có nhiều người đang sinh sống ở SG, nhưng vẫn phủ nhận tất cả công lao tạo dựng ngày xưa của ông Lê Văn Duyệt, chỉ vì ông làm quan thời Gia Long :-) ... Đại loại là những chuyện linh tinh như thế, rồi cùng nhau tranh cãi cho qua ngày tháng để xong một kiếp người !

Tất nhiên đây là những câu chuyện dài, nhiều góc cạnh, đâu thể dễ dàng nói hết trong một vài hàng chữ. Lich sử xưa nay thời đại nào cũng có kẻ gian người ngay, kẻ xấu người tốt, kẻ cầu vinh bán nước, người vị quốc vong thân. Nhưng theo thiển ý của mình, tất cả sự hy sinh chân chính để bảo vệ dân tộc và đất nước của những người con đất Việt từ thời dựng nước cho đến nay, đều xứng đáng được chúng ta ghi ơn và trân trọng. Nhiều quốc gia trên thế giới, theo chế độ dân chủ đa đảng, có nhiều đảng phái khác nhau, không cùng quan điểm chính trị. Mặc dù có những lúc tranh cãi nhau rất ác liệt, nhưng khi đụng đến quyền lợi tổ quốc, họ lại chung tay mà xây dựng đất nước. (Đảng cọng hoà & dân chủ của Mỹ là một ví dụ). Hơn nữa trên thế giới cũng từng có hàng triệu triệu người đã ngã xuống, hy sinh cống hiến cho đất nước họ, mà chẳng cần phải tham gia, hoặc thuộc về một đảng phái chính trị nào. Thậm chí như ở Mỹ có nhiều người lính trận hy sinh, nằm xuống mà vẫn chưa hề là công dân chính thức, mà chỉ là thường trú nhân hợp pháp.

Nhìn chung, ở thời đại hôm nay, thế giới ngày càng văn minh và dân trí ngày càng phát triển. Hầu hết, ai cũng phân biệt được đâu là cái chung, đâu là cái riêng. Ai cũng biết không có một sự chia rẽ kỳ thị nào lại có thể tạo ra sức mạnh. Ai cũng hiểu chưa bao giờ lợi ích nhóm, hoặc tham vọng cá nhân lại có thể đem lại sự phồn thịnh cho một đất nước. Nước mất thì nhà tan. Một quốc gia mạnh thực sự là quốc gia luôn đặt quyền lợi của tổ quốc và nguyện vọng người dân lên trên hết. Và cũng chỉ có như vậy mới tạo ra được sức mạnh đại cuộc. Mình nghĩ vậy !

Happy Memorial Day to all !

PN