Tản mạn: Chuyện chữ nghĩa ...

 

Tối qua, chat với mấy ông anh bên VN về một vài từ ngữ trong thi ca và kinh sách PG. Rất thú vị. Hôm nay muốn viết chút ít về đề tài này cho vui :-). 

Trong những năm gần đây ở VN có vài từ ngữ được xử dụng khá nhiều, từ việc để trang hoàng nhà cửa cho đến việc diễn thuyết trước công chúng. Đó là chữ Tâm và chữ Nhẫn. Đi đâu cũng thấy những bức hoạ thư pháp có 2 chữ này. Rồi trong các bài báo, các bài diễn văn, cũng thường xuyên nhắc đến chữ "tâm", chữ "tầm", như một nguyện vọng khát khao về những điều hiếm hoi hoặc chưa có trong xã hội.

Riêng mình thì lâu nay vẫn luôn quan niệm chữ nghĩa, từ ngữ, chỉ đơn thuần là những công cụ để giao tiếp hiệu quả và dễ dàng hơn. Còn bằng cấp thì dẫu ở quốc gia nào cũng vậy, cho dù trong nước hay ngoài nước, cũng chỉ thể hiện được một mớ kiến thức nhất định về mảng chuyên môn nào đó (nếu có), chứ không thể bảo chứng trí tuệ của chủ sở hữu. Còn nói đến địa vị hoặc chức vụ, thì lại càng khó hơn để dựa vào đó mà bảo đảm cho một cái "tâm", cái "tầm", theo nghĩa tích cực của con người và xã hội mong đợi. Cho nên mình không dám lạm bàn về phần "đời" của các từ ngữ này, mà chỉ mạn phép nói về một vài ý nhỏ trong kinh sách PG theo cách hiểu của mình, bởi chữ "Tâm" trong thơ ca có phần khác với chữ "Tâm" trong đạo Phật.

Trước hết, có lẽ nhiều người VN lâu nay đều nghe hoặc biết đến ngài Lục tổ Huệ Năng (TQ). Tương truyền rằng, ngài Huệ Năng vốn sinh ra trong một gia đình nghèo, lao động cực khổ, không được đi học, nên không biết chữ. Thế nhưng một hôm có duyên nghe lóm được câu "Ưng vô sở trụ sinh nhi kỳ tâm" trong Kinh Kim Cang, mà khởi tâm lãnh ngộ, tầm sư học đạo, và cuối cùng trở thành ông tổ thứ 6 của Thiền Tông TQ. Đại đa số các chùa chiền và dòng tu Bắc truyền ở VN bắt nguồn từ dòng Lâm Tế, nên chắc chắn là ai cũng biết đến ngài Lục Tổ. Ngoài lề chút, thân xác của ngài Huệ Năng sau khi chết (713 sau CN), vẫn còn lưu giữ và tồn tại hơn ngàn năm nay tại chùa Nanhua Temple, Caoxi TQ, mặc dù không hề theo một công nghệ ướp xác nào. Câu chuyện có vẻ hoang đường nhưng đó là sự thật. Mãi đến năm 1960, cuộc cách mạng văn hoá TQ đã tìm cách phá huỷ các di sản văn hoá và tôn giáo ngày xưa, trong đó có nhục thể của Ngài Huệ Năng. Tuy nhiên, chắc là đục đẽo gì đó không xong, cho nên các anh cán bộ lại bỏ đi, và chùa Nanhua lại tiếp tục bảo quản di sản đó cho đến ngày nay. Báo chí TQ xưa nay cũng né tránh khi nói đến những vấn đề này. Còn câu chuyện về bài kệ đối đáp của ngài Huệ Năng và ngài Thần Tú thì vẫn luôn là đề tài thú vị, mặc dù đã xảy ra hơn ngàn năm trước. Riêng với VN ta thì lại càng không lạ lẫm gì với hai bài kệ này. Hình như tới chùa nào cũng nghe nhắc đến, ngay cả báo chí văn đàn cũng thường xuyên đăng tải, nhưng rồi có thực hành theo hay không thì lại là một câu chuyện khác :-). Mình xin vắn tắt lại dưới đây: 

- Bài kệ của ngài Thần Tú:

Thân thị bồ đề thọ             
Tâm như minh cảnh đài
Thời thời cần phất thức     
Vật sử nhạ trần ai.  

Tạm dịch:
Thân là cây bồ đề
Tâm như đài gương sáng
Luôn luôn siêng lau chùi
Chớ để bụi trần bám.

(The body is the bodhi tree.
The mind is like a bright mirror's stand.
At all times we must strive to polish it
and must not let dust collect)

- Bài kệ của ngài Huệ Năng:
(Vì không biết chữ, nên ngài Huệ Năng nhờ người đọc dùm bài kệ trên của ngài Thần Tú, và cũng nhờ người ghi lại bài kệ này ở dưới để đáp lại)

Bồ-đề bổn vô thọ,
Minh cảnh diệc phi đài.
Bản lai vô nhất vật,
Hà xứ nhạ trần ai?

Tạm dịch:
Bồ-đề vốn không cây,
Gương sáng cũng chẳng đài.
Xưa nay không một vật,
Chỗ nào dính bụi nhơ?

(Bodhi originally has no tree.
The bright mirror also has no stand.
Fundamentally there is not a single thing.
Where could dust arise?)

Trở lại chuyện từ ngữ, chữ nghĩa trong kinh PG, vốn dĩ có nhiều phần khác so với những tôn giáo khác. Bởi PG xưa nay không quan niệm có đấng Cứu thế hoặc Giáo chủ, mà chỉ cho rằng Đức Phật là một bậc giác ngộ đi trước. Sau khi giác ngộ, Ngài đi đây đó để giảng pháp, chỉ ra con đường (hoặc nhiều con đường) cho chúng sinh học theo, làm theo, diệt khổ. Tuy nhiên mỗi người sẽ phải tự thực hành, thực chứng, tuỳ vào nghiệp lực và căn duyên của họ, hầu để đạt đến trí tuệ & sự giác ngộ cho bản thân. Mọi sự tu tập, nghe theo làm theo, đều hoàn toàn tự giác. Tất nhiên là có nhiều con đường cùng chung một điểm đến. Có nhiều phương tiện cùng chung một mục đích. Cho nên cũng có nhiều pháp môn (cách thức) tu tập khác nhau, nhưng đều hướng con người đến cùng cảnh giới của sự giác ngộ và giải thoát. (Quan trọng là phải sáng suốt nhận biết được những đúng sai cơ bản để tránh bị lợi dụng bởi những tà thuyết, hoặc các hình thức giả danh). Giáo lý nhà Phật không chủ trương phân biệt kỳ thị, khen chê tốt xấu giữa các pháp môn, mà cho rằng mọi chúng sinh đều bình đẳng như nhau trong việc chọn lựa con đường tu tập phù hợp với bản thân và hoàn cảnh riêng của mỗi người, không nhất thiết phải đi theo một sự sắp đặt nào cả. Đức Phật cũng chưa bao giờ phân biệt người này cúng nhiều người kia cúng ít, người này đạo Phật người kia đạo Ấn, hoặc hứa hẹn sẽ cứu rỗi một ai đó lên "thiên đàng". Bởi vậy có những từ ngữ trong kinh điển PG chỉ mang tính khái niệm, chứ không thể là một định nghĩa, hoặc là một đáp án chung, hay là nguyên tắc chung cho tất cả mọi người. Mỗi người đều sẽ lãnh ngộ được ý nghĩa của kinh kệ, từ ngữ, lời dạy, pháp tu …theo cái duyên, cái nghiệp, và căn cơ hiểu biết của chính bản thân họ. Ngay cả những vị tu sĩ cũng vậy, cho nên đừng ngạc nhiên lắm khi nghe nhiều vị sư thầy giải thích khác nhau về ý nghĩa của một từ ngữ giống nhau, hoặc một khái niệm PG nào đó. Âu cũng là những chuyện rất ư bình thường !

Thời còn tại thế, trong lúc giảng pháp, Đức Phật cũng tuỳ vào người nghe mà giảng giải những điều khác nhau. Ví dụ như Tâm Kinh thì nói cho ông Xá Lợi Phất, nhưng Kim Cang thì lại nói cho ông Tu Bồ Đề. Bởi vậy thời nay, nói chuyện với mấy ông tu sĩ thích đi xe hơi tiền tỉ, đồng hồ hàng hiệu, điện thoại đắt tiền, kẻ đón người đưa, mà khuyên là nên ăn rau cỏ chấm chao, tu học mỗi ngày, thì quả nhiên là điều khó khăn cho họ :-). Cũng như mình ngày xưa vốn là dân ăn nhậu thâu đêm suốt sáng, giờ mấy ông bạn cũ gặp lại, nghe nói chuyện kinh sách này nọ, họ tưởng mình điên. Nói đùa cho vui vậy thôi, chứ chuyện thiên hạ nghĩ sao thì cũng chẳng nghĩa lý gì đối với một người vô danh tiểu tốt như mình, nhưng với quý sư thầy thì lại rất quan trọng vì có cả hàng trăm, hàng ngàn người ngoài kia đang nghe ngóng và làm theo các vị !

Thực ra, mỗi khi nhắc đến kinh sách PG, thì nhiều vô cùng, làm sao đọc hết, làm sao nhớ nỗi ? Thỉnh thoảng, mình cũng may mắn được gặp những vị có kiến thức uyên bác, thao thao bất tuyệt nói về Hoa Nghiêm, A Hàm, Duy Ma Cật, Bát Nhã, Pháp Hoa, Niết Bàn, Pháp Cú, Trung Luận, Tiểu Luận..v.v.. Nghe một lát rồi mình cũng mịt mù, không biết đâu là đâu, nên đó cũng chưa hẳn là một chuyện tốt. Nhưng PG xưa nay vốn chú trọng nhiều đến chuyện thực hành, thực chứng, chứ không phải chỉ đơn giản là dừng lại ở mức độ lý thuyết. Cho nên biết đâu tu tập thực hành tới một mức độ nào đó, người ta lại ngộ ra rằng chẳng có kinh, mà cũng chẳng có Phật. Ngược lại, khi biết nhiều quá, đọc nhiều quá, chạy theo ông tiến sĩ này hoặc ông giáo sư nọ, đi theo ông "cao tăng" này hoặc ông "thiền sư" nọ, đôi lúc không khéo gạn lọc và tự thực chứng, lại vô tình bị bội thực, hoặc trở thành nạn nhân của "sở tri chướng". Tức là bị chính cái tri thức của mình làm trở ngại cho bản thân mình. (Sở tri chướng trong tiếng Sankrist là Jneyavarana, còn theo tiếng Ăng-lê là Hindrance of Knowledge). Tương tự, mình cũng có nhiều người bạn quen biết theo PG, phân chia kinh điển ra nhiều loại Nam tông, Bắc tông, Đại thừa, Tiểu thừa ...v.v.. Nhiều lúc mình theo dõi được một hồi, rồi cũng bị rối cả lên, quên đầu quên đuôi, lộn trước lộn sau. Bản thân mình chú trọng đến sự đơn giản, lâu nay chỉ quan niệm có một "thừa", đó là Phật thừa. Nên kinh nào đọc được hiểu đựợc thì đọc; thầy nào giảng được hiểu được thì nghe; chứ không phân biệt Nam Bắc, Đại Tiểu, lớn nhỏ … gì cả. Mình quan niệm rằng kinh sách vốn là để đọc để hiểu rồi thực hành, chứ không phải chỉ để đọc suông, thi thố kiến thức hoặc để cầu phúc ! (Xin lưu ý là Kinh khác với Chú).

Trong PG, có một bài kinh rất ngắn, phổ thông và căn bản, nhưng lại vô cùng quan trọng. Đó là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh (Prajnaparamitahridaya Sutra) được dịch ra từ tiếng Phạn. Mình không nhớ rõ là bản dịch tiếng Việt có bao nhiêu từ, nhưng bản dịch tiếng TQ hoặc tiếng Anh (củan Edward Conze), thì có khoảng chừng 260 từ. Nhiều người theo PG ở nước ngoài thường thuộc lòng 260 từ này. Có nhiều người mỗi khi cơn giận dữ, tham lam, hoặc đau khổ, thất tình lục dục .... gì đó nổi lên, cứ ngồi xuống chậm rãi đọc hết 260 từ, nghiền ngẫm, thì mọi việc trở nên êm đềm trở lại. Mình cũng nghe nhiều người nói về chuyện này rồi, nên ai muốn thử nghiệm thì cũng là một điều tốt, nên thử. Còn nếu như 260 từ mà vẫn khó nhớ quá, hoặc làm biếng, thì chỉ cần nhớ cái tựa đề thôi, và hiểu được ý nghĩa của nó, cũng là ngon lành rồi. Tất nhiên là không dám so sánh với câu chuyện của ngài Huệ Năng năm xưa, nhưng biết đâu một câu kinh lại có thể mở ra cho chúng ta nhiều điều thú vị hơn ?

(Trước hết phải xin nói rõ, bản thân mình không phải là tu sĩ, cũng không phải là nhà nghiên cứu học thuật gì, chỉ là tạm viết lại ý nghĩa của cái tựa đề bài kinh theo cách hiểu của riêng mình. Và đây là một bài viết rất ngắn nên có thể có những thiếu sót trong cách diễn đạt bởi giới hạn của ngôn từ, dễ sinh ra sự hiểu lầm. Nếu bạn nào muốn nghiên cứu xa hơn, thì chắc là trên mạng hoặc trong các chùa chiền PG cũng có nhiều thông tin, tài liệu về bản kinh này).

Tựa kinh là: Prajnaparamitahridaya Sutra- (được quý vị tu sĩ ở VN dịch ra là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh) 

Chữ "Prajnaparamitahridaya" này được chia ra làm 3 phần: Prajna-paramita-hridaya; còn chữ Sutra là Kinh thì ai cũng hiểu rồi.

1. Prajna - Chữ này rất khó dịch trọn vẹn được hết ý nghĩa của nó, nên ngày xưa ngài Huyền Trang giữ nguyên không dịch. Quý thầy VN chắc cũng phiên âm từ tiếng Hán ra thành "Bát Nhã". Tiếng Anh dịch ra là "Wisdom", nhưng không diễn đạt đầy đủ hết ý nghĩa, rất miễn cưỡng, cho nên nhiều người cũng tránh dùng chữ "Wisdom" vì ngại gây ra sự hiểu với chữ wisdom thường xử dụng trong đời thường. Quý Thầy ở VN thường nói đến cụm từ “trí tuệ Bát nhã” là nói đến chữ này.

Trong tiếng Phạn, chữ Prajna được ghép bởi 2 từ : Pra & jna  

- Pra (Supreme & Unique): tuyệt đỉnh, khác thường
- jna (Consciousness, Understanding): Sự nhận thức, trí tuệ hiểu biết

2. Paramita - (pa-ra-mi-ta) chữ này quý thầy VN phiên âm ra thành "ba la mật đa". (Và cũng vì có chữ "mật", cho nên có nhiều ông thầy bùa, thầy cúng, hiểu lầm tưởng là cái gì thần chú, mật chú ghê gớm lắm, nên thường đem ra xử dụng. Thực ra ý nghĩa của chữ này rất rõ ràng, không có gì thần bí, mê tín ở đây)

- Paramita: Perfection - sự hoàn hảo. Đặc biệt, chữ Paramita được ghép bằng 2 từ: Parama và Ita
- Parama: nghĩa là "phía bờ bên kia", nghĩa tiếng Anh là - the other shore
- Ita: nghĩa là "đến được nơi", nghĩa tiếng Anh là "that which has arrived" .

Cho nên ngoài nghĩa là "sự hoàn hảo", ba-la-mật-đa còn mang ý nghĩa là "đến bờ bên kia"

3. Hridaya - chữ này quý thầy VN dịch ra là Tâm. Chữ "Tâm kinh" là xuất phát từ đây. Đây là một từ rất hay, rất sâu sắc, và cũng là một từ gây ra rất nhiều sự hiểu lầm. Theo mình thì chữ này sẽ được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tuỳ theo duyên nghiệp, và khả năng lãnh hội của từng người. Xin lưu ý là đối với trí tuệ “Prajna" (trí tuệ Bát nhã), thì hoàn toàn không phân biệt sang hèn, cao thấp, thông minh, ngu dốt...gì cả. Một ông gs ts chưa hẳn có trí tuệ "Prajna" hơn một người không biết chữ; một ông địa vị cao cả chưa hẳn có được trí tuệ "Prajna" hơn một kẻ thấp hèn. Trí tuệ "Bát Nhã (Prajna) khác với các loại trí tuệ thông thường, không dựa vào hình thức, định kiến, chấp trước của con người, hoặc là bằng này cấp nọ, trường này trường kia, thông minh lanh lợi, học giỏi tài hoa, văn hay chữ tốt...v.v....

- Hridaya - dịch sang tiếng Anh là “spiritual heart”. Cho nên tiếng Việt gọi là "tâm", nhưng không phải là trái tim (mind, not heart), không phải là tâm điểm, không phải chỉ là đạo đức đối nhân xử thế, cũng không phải là "cái tâm cái tầm" mà các vị quan chức VN mong mỏi. Chữ Tâm này mang một hàm ý rộng lớn hơn, muốn nói đến một sự cần thiết mấu chốt, một trí tuệ tỉnh thức, một tư duy sắc bén để hiểu biết và nhận định vấn đề. 

- Nguồn gốc của chữ này trong tiếng Phạn gồm có 3 phần: Hri - nghĩa là cho đi (to give), da - nghĩa là nhận lại (to take), ya - chữ yam, nghĩa là cân bằng (balance). Có nghĩa là bản thân chữ Hridaya (hri-da-ya) đã nói lên được ý nghĩa của "trung đạo", khái niệm cân bằng giữa cho và nhận, tư duy phi cực đoan của người thực hành đạo Phật.

- Một ý nghĩa khác, nhiều người cho rằng chữ này nói về sự vận hành cân bằng trong tự nhiên như động mạch tĩnh mạch của trái tim, cũng như sự cho đi và nhận lại cần được cân bằng trong đời sống tinh thần. Cho nên chữ này cũng được xử dụng trong một vài trường phái thiền và yoga. Ví dụ như Hridaya yoga, một loại yoga đem lại sự an lạc và cân bằng trong đời sống tinh thần con người .

Ồ dài quá rồi, xin tạm dừng ở đây nghen. Tóm lại, chỉ với một cái tựa đề của Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh, đã nói lên được những lý thuyết căn bản nhất của PG. Đó là, mọi người đều có thể trở thành Phật, và chỉ có dựa vào trí tuệ của chính họ mới giúp họ làm được chuyện đó. Không có gì bí mật, không có gì mê tín dị đoan, mà cũng không có một sự cực đoan, hứa hẹn nào ở đây cả. Chỉ đơn giản là muốn đi từ bờ bên này của cõi nhân sinh đầy rẫy sự đau khổ, u mê, dục vọng, cám dỗ, nghiệp chướng, hận thù .... để qua được bến bờ bên kia, không còn những thứ phiền não đau khổ đó nữa, thì mỗi người phải tự thân học hỏi, thực hành, và tự thực chứng để có được trí tuệ cần thiết. (Lưu ý là một số phương pháp tu tập khác nhau có thể sẽ dùng những từ ngữ khác nhau, hoặc cách lý giải khác nhau, nhưng tìm hiểu kỹ sẽ nhận thấy đều cùng có chung một điểm đến). Còn ôm một mớ bằng cấp khư khư, kinh sách, kiến thức kim cổ đông tây, nay chùa Nam mai chùa Bắc, mà không tự chèo, thì chiếc ghe vẫn còn cột ở đó, mãi mãi ở bờ bên này !

Mến chúc tất cả một buổi tối an lành.

PN

Phiếm: Mừng hụt

 

Mấy hôm nay Nga lùm xùm vụ binh biến Wagner, lực lượng lính đánh thuê của Putin. Báo đài thế giới cập nhật tin tức liên tục từ lúc đám lính của Prigozhin kéo về thủ đô Moscow. Nhiều người ủng hộ Ukraine mừng rỡ tưởng phen này Putin sẽ chết. Nhiều quan chức "thông minh" và tài phiệt của Nga đã nhanh chân dọt ra khỏi nước Nga một cách thần kỳ. Tờ báo NY Post cũng cho biết là máy bay riêng của Putin bay về St. Peterburg. Nhưng những người thần tượng Putin thì cho rằng "anh hùng" Putin dễ gì chạy trốn. Mình thì nghĩ tại sao không ? Trong 36 kế thì tẩu vi thượng sách :-).

Hôm rồi cũng có người hỏi vụ binh biến này có kết quả không, mình nghĩ là không. Nếu có chăng, thì một lần nữa Prigozhin, lãnh đạo của Wagner (và cũng là đồng minh, thân chủ của Putin trong nhiều năm qua) giúp tái khẳng định tính “phi chính nghĩa” cuộc chiến tranh xâm lược của Putin. Mặt khác qua sự kiện này thế giới nhìn rõ được sự rạn nứt của chính quyền Nga và sự suy yếu quyền lực của Putin. Còn quân đội đánh thuê Wagner và Prigozhin chỉ là những tên đồ tể giết mướn vì tiền, hiếp đáp kẻ yếu, manh múng tham vọng, đâu thể nào có được kế hoạch thực hiện một cuộc đảo chánh thành công. Nếu kéo dài thì chỉ có máu và nước mắt của những người dân Nga vô tội đổ xuống, để trả giá cho một Putin đầy tham vọng & ái kỷ !

Nhưng nói chung là Prigozhin cũng mua vui được một vài trống canh, để rồi cuối cùng chọn giải pháp thương thuyết qua Belarus an phận làm người "tử tế", bỏ lại sau lưng các đồng chí của ông ta. Riêng việc này vẫn là điều khó hiểu đối với giới truyền thông. Nhiều người đa nghi còn cho rằng Putin và Prigozhin đang âm mưu một kế hoạch gì lớn lao hơn. Còn việc Prigozhin sau này có sống yên ổn được hay không là một câu chuyện khác, nhưng đám loạn quân đánh thuê Wagner thì chắc sẽ còn gây nhiều phiền toái cho nước Nga và cho thế giới về sau. Tuy nhiên có một điểm nổi bật trong sự kiện binh biến vừa qua là người dân Nga mừng rỡ hoan hô khi đoàn quân Wagner tiến về thành phố. Ngoài ra đám lính đánh thuê của Prigozhin cũng không phải chạm trán với một lực lượng kháng cự nào. Điều đó làm cho các nhà phân tích e rằng nước Nga và Putin đã thay đổi nhiều và chắc chắn sẽ còn phải đối diện với nhiều biến động trong thời gian sắp tới. Quả nhiên là đâu ai có thể lường trước được điều gì. Thôi, câu chuyện này cũng chẳng phải hay ho gì, chỉ là sáng nay muốn nhắc đến vì mấy ngày qua có nhiều nhà "phân tích chính trị" quê ta mừng hụt, tưởng rằng Putin sắp lên đường đi theo các cụ :-).

Nhân tiện, lấn sân phiếm bàn một chút về việc làm vua, làm chúa, làm tổng thổng, chủ tịch, lãnh đạo, lãnh điếc, trị vì, trị kỹ .... Thời đại ngày nay, công nghệ bốn chấm năm chấm, con người đã lên tới cung trăng sao Hoả, nhưng vẫn còn rất nhiều người nhầm lẫn giữa chức năng quyền hạn của lãnh đạo bây giờ và vua chúa ngày xưa. Ngay cả ở nước Mỹ, một thể chế dân chủ như thế mà rất nhiều cử tri còn hiểu lầm về khả năng và kiến thức của tổng thống, huống hồ chi là ở những nước kém dân chủ, nơi mà lãnh đạo không được người dân bầu bán chính thức. Nhiều người ở Mỹ cho đến nay vẫn cứ đơn giản nghĩ rằng ông tổng thống như là thiên sứ thiên tử do trời sai xuống. Cứ nhập vai là biết diễn tuồng, cứ tổng thống là tự nhiên biết lãnh đạo, cứ nói là tự nhiên biết làm, cứ hứa là tự nhiên biết thực hiện :-). Tương tự lâu nay những câu chuyện như Putin làm "lãnh đạo tài tình" mấy chục năm; người dân TQ “tin tưởng” bầu Tập làm chủ tịch suốt đời; chú Ủn mới sinh ra đã là chân mệnh đế vương, thông minh tuyệt đỉnh ...v.v.. là những đề tài hài hước châm biếm ở phương Tây, nhưng đó lại là những kinh điển thần thánh ở một số quốc gia. Nói chung thì ở đâu cũng có người thông thái, kẻ cực đoan. Xứ sở nào thì cũng có những kẻ cuồng tín, tôn thờ sùng bái tuyệt đối giáo chủ của họ !

Tuy nhiên khi đụng đến câu hỏi quan trọng nhất - Người lãnh đạo đó có khả năng lãnh đạo đất nước phát triển thịnh vượng, tự do, hạnh phúc, dân giàu nước mạnh hay không ? Thì mỗi người sẽ có cách trả lời khác nhau, tuỳ theo là họ ở đâu, đọc báo nào, coi đài TV nào, coi kênh YouTube, FB, Twitter của ai, bạn bè với ai, tiếp cận người nào ...v.v.. :-). Mới nghe thì có vẻ hài hước, nhưng đó là sự thực. Tất nhiên trong mớ kiến thức và sự hiểu biết của mỗi con người (đặc biệt là trong lãnh vực thời sự và chính trị), lập trường của báo chí, truyền thông, mạng xã hội, và hệ thống tuyên truyền của mỗi quốc gia đóng một vai trò rất quan trọng. Cho nên nhiều ông dẫu chữ nghĩa một bụng, bằng cấp treo giàn bếp cả gánh, nhưng khi đụng đến câu hỏi này thì cũng rơi vào ma trận, úp úp mở mở cả đời, vì bị giới hạn trong quyền lợi và môi trường sinh sống của họ. Bên cạnh đó, thì cũng không hiếm những người suốt ngày phân tích, bình luận, khen chê, phê phán, chửi bới, ca tụng, sùng bái ....một cách quyết liệt, gần như tôn thờ tuyệt đối. Có vẻ dai dẳng, mãi cho đến cuối đời mới nhận ra những lỗ hổng khiếm khuyết trong mớ kiến thức bòng bong chủ quan của mình, rồi giật mình tỉnh ngộ. Âu cũng là chuyện bình thường !

Mà nói đến mấy chuyện lãnh đạo, kĩ trị này, mình bỗng nhớ đến một cuốn sách rất hay. Đó là "Team of Rivals" của nhà sử gia Doris Kearns Goodwin. Cuốn sách nói về cuộc đời chính trị của vị tổng thống tài ba nhất nước Mỹ, Abraham Lincoln. Trong đó cũng có nói đến những nhà lãnh đạo từng đi ngược lại với ông trong cuộc bầu cử 1860, và sau này trở thành những người đồng sự đắc lực, phục vụ trung trành cho chính quyền của ông. (Đây là sách lịch sử nên không mang tính chất hư cấu, tuyên truyền). Hồi đó đọc cuốn sách này mình thấy rất ngưỡng mộ tầm nhìn và khả năng của tổng thống Lincoln. Ngược lại, mỗi lúc nghe thấy những nhà lãnh đạo chuyên chửi bới, dối trá, dựng chuyện vu khống ... hoặc hạ độc thủ, ám sát, bắt nhốt bỏ tù, xử dụng mưu hèn kế bẩn để "thịt" kẻ đối lập, thì mình thắc mắc không biết mấy tay lãnh đạo này sẽ dẫn dắt thiên hạ đi về đâu ? 

Thông thường một người lãnh đạo yếu kém hoặc độc tài, thì cũng khó có thể xử dụng được kẻ dưới có tài. Bởi lẽ, hoặc là kẻ dưới tự trọng từ chức bỏ đi; hoặc là lãnh đạo chưa đủ khả năng để nhận biết, muớn được, và giữ được người tài; hoặc là trống đánh xuôi kèn thổi ngược; hoặc cấp trên không “cảm” được tư duy và cách làm việc của kẻ dưới...v.v. Quản không được nên đuổi cho nó "lành" :-). Do vậy, cuối ngày các nhà lãnh đạo kém cỏi hoặc độc tài thường được vây quanh bởi các quần thần cơ hội, thiên lôi sai đâu đánh đó, a dua xu nịnh, khả năng chịu đựng cao nhưng năng lực lại hạn chế, cố chịu đấm ăn xôi, giỏi về xưng tụng và các kỹ năng phe nhóm. Lịch sử thế giới xưa nay vẫn thường thấy như vậy, nhưng tất nhiên cũng sẽ có những trường hợp ngoại lệ, bởi không bao giờ là tuyệt đối. Hy vọng chính phủ của ông Putin ở nước Nga là một trường hợp ngoại lệ :-).

Thôi, sáng chủ nhật uống cà phê nghe nhạc mà lan man một chút qua tới đề tài "chính chị chính em", đại sự rồi. Thế là lại quên bữa tưới nước rau hôm nay :-).

Bỗng nhớ đến một câu chuyện thiền mà hình như có lần mình kể rồi, xin viết lại để cho những ai chưa đọc nghen.

Có một nhà thông thái, học giả, khoa bảng rất nổi tiếng, được nhiều người ca tụng, nhưng suốt đời chưa bao giờ thấy mình có một hạnh phúc trọn vẹn. Cuối đời về hưu, vẫn loay hoay tìm một triết lý sống để được thân tâm an lạc và hạnh phúc. Nghe đồn trên núi có ông sư già trong một cái am nhỏ, lúc nào cũng vui vẻ, an lạc, vô tư, và hạnh phúc. Nhà học giả lặn lội tìm đến để hỏi bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc.

Nhà sư trả lời - "Ông học hỏi, hiểu biết nhiều quá rồi, nhưng vẫn chưa tìm ra được điều đó. Có lẽ câu trả lời nằm trong phần mà ông chưa biết. Vậy ông về viết hết những điều ông biết ra, để tôi còn biết phần nào ông chưa biết."

Nhà học giả về nhà, chăm chú tóm lược những điều hiểu biết của mình trong ba tháng, rồi đem lên cho nhà sư xem. Nhà sư nói :

- Trời, nhiều đến thế sao tôi đọc được. Tôi giờ đã có tuổi rồi, ngồi đọc cũng kém lắm. Ngài có thể tóm gọn hơn không ?

Nhà học giả lại về, suy nghĩ và bỏ bớt những thứ râu ria ra, chỉ còn giữ lại những điều căn bản nhất, "hàn lâm" nhất, tự hào nhất. Ba ngày trôi qua, ông tóm tắt lại và đem lên cho nhà sư coi. Lần này, nhà sư nói: 

- Trời, còn nhiều đến thế à. Mắt mũi tôi kém lắm, làm sao coi hết 3 ngày viết của ngài. Ngài về rút ngắn thêm nữa đi nhé.

Nhà học giả lại ra về, tìm cách tóm tắt mớ kiến thức của ông trong một ngày. Nhưng thực tế, rất khó để ông có thể tóm lược niềm kiêu hãnh của ông và mớ kiến thức uyên bác từ những năm tháng học hành, và bằng cấp chữ nghĩa, chức vụ của mình trong vòng một ngày. Dằn vặt suy nghĩ và chiêm nghiệm đạo lý sống trong rất nhiều ngày, cuối cùng ông ngộ ra sự thật. Trở lại gặp nhà sư với một tờ giấy trắng, nhà sư nhìn ông mỉm cười, nói :

- Vậy bây giờ ta bắt đầu học về bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc nhé.

Nhà thông thái mỉm cười nhẹ nhàng:

- Dạ cảm ơn ngài, tôi đã học được rồi !

Ở thời đại hôm nay, quá nhiều công nghệ tìm kiếm, phân tích dữ liệu thông minh, rồi mai mốt đến Data Science, Blockchain, IoT, AI trí tuệ nhân tạo....v.v...các kiểu. Nếu mình thích tìm kiếm loại thông tin nào, thì máy tính sẽ đủ thông minh để "bơm" loại thông tin đó cho mình. Thích tìm tin vịt thì nó cho tin vịt, thích tin gà thì có tin gà. Thích nghe tin tốt của ông A, thích biết chuyện xấu của bà B, thì tất sẽ có. Cho nên nhiều người cứ tưởng khám phá ra được những chuyện hay ho, thâm cung bí sử, mà vô tình trở thành nạn nhân của chính họ, ngày càng lún sâu vào mê hồn trận. Đứng bên này sông không ai có thể nhìn thấy bên kia sông bằng đôi mắt thường của họ, nhưng khi hỏi đến thì mỗi người ai cũng “nhìn thấy” bằng những kiểu cách khác nhau. Đó là tuỳ vào sự tương tác của họ với "giới truyền thông" của chính họ. Bởi vậy kiến thức ai cũng đầy ắp một bụng, mà cái "biết" thì vô cùng, cái “tôi” mỗi ngày mỗi lớn. Cho nên thời này mấy ai làm được như nhà học giả kia :-) ?

Thôi hẹn sau nhé, thân chúc mọi người một ngày chủ nhật an vui. 

PN

Tản mạn mùng 7 Tết Quý Mão

Hôm nay đã mùng 7 Tết. Hoa lá vẫn còn tươi, bánh chưng bánh tét vẫn chưa "dám" ăn hết. Mấy chậu Quince thì nở rộ, rất đẹp. Ăn tết ở nước ngoài chỉ đơn giản vậy. Chùa chiền nhà thờ, bạn bè họp mặt cũng tổ chức vào cuối tuần thôi, vì ngày thường nhiều người phải đi làm như thường lệ. Vậy là cũng xong một cái tết, thêm một tuổi, râu mọc nhiều hơn, và tóc bạc nhiều hơn :-) .

Sáng nay pha ly cà phê, nhìn ngày lịch dương hôm qua là 27/1 .... một ngày thật đáng nhớ của nhiều người VN. Đó là ngày Hiệp định Paris được ký kết 27/1/1973, ngày của 50 năm về trước. Mới đó mà đã nửa thế kỷ trôi qua. Những người trẻ tuổi chắc chỉ biết đến ngày này qua sách vở, báo đài. Những người lớn tuổi hơn thì tuỳ theo là lớn lên ở vùng miền nào, có thể hiểu biết vấn đề dưới những góc cạnh khác nhau. Tất nhiên là vậy, bởi xưa nay cái biết của thiên hạ vốn lệ thuộc vào môi trường sống, sách vở, báo đài, gia đình, trường học, hoặc đơn giản hơn nữa là từ bàn nhậu, cafe, đám tiệc..v.v. Còn lịch sử thì bao giờ cũng vậy, thường được ghi chép lại qua một lăng kính chính trị nhất định nào đó. Nôm na là lịch sử luôn được viết lại bởi bên thắng cuộc. Không phải chỉ là VN mà nước nào cũng vậy. Cũng không phải thời này mới có chuyện đó, mà ngày xưa cũng vậy thôi. Còn sự thật thì cứ là sự thật, cả thế giới này đều biết như vậy, không có gì đáng ngạc nhiên cả. Cho nên kiến thức hiểu biết về lịch sử của mỗi cá nhân có khách quan hoặc trung thực hay không thường bị lệ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, cho dù là học hành bằng cấp tới đâu. Tuy nhiên với thời đại internet hôm nay, tài liệu sách vở phong phú, chắc cũng không khó khăn lắm cho những ai muốn nghiên cứu trở về "gần" với sự thật :-). 

Khi nói đến Hiệp định Paris 1973 thì chắc chắn nhân vật được nhắc đến nhiều nhất là Henry Alfred Kissinger. Và sự kiện đi đêm với TQ để chấm dứt cuộc chiến VN được cho là một sự kiện xấu hổ nhất trong lịch sử chiến tranh và uy tín cam kết với đồng minh của chính phủ Hoa Kỳ. Tất nhiên, qua đó mỗi bên liên quan đều rút tỉa được những bài học xương máu đáng giá nhất cho mình (hy vọng là vậy). Cuộc đi đêm giữa Mỹ và TQ năm 1972/1973 và sự trỗi dậy của TQ, đã để lại những di chứng to lớn cho thế giới, đặc biệt là miền Nam Việt Nam. Và cũng từ đó, chính phủ TQ đã nhanh chóng bám vào cơ hội này để khởi sắc vươn lên, hội nhập vào thế giới văn mình, vượt qua nạn đói nghèo triền miên của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa thời bấy giờ. 

Mãi cho đến hôm nay, vẫn còn rất nhiều người lên án các nguyên tắc chính trị và khinh rẻ giá trị đạo đức của Kissinger trong cuộc chiến tranh VN. Những người lính trận chân chính thì coi ông như một tay sen đầm chính trị, đáng bị nguyền rủa. Nhưng bên cạnh đó cũng có nhiều người coi trọng kiến thức của ông. Mới năm ngoái đây mặc dù tuổi đã gần 100, nhưng ông vẫn còn tham gia ý kiến về giải pháp hoà bình giữa Ukraine-Nga. Một lần nữa, mặc dù những giải pháp đề nghị của ông có vẻ phần nào khả thi, nhưng nếu nhìn nhận từ phương diện khác, thì những khái niệm về giá trị đạo đức và sĩ diện dân tộc dường như lại là những điều quá khó hiểu đối với ông ta !

Mà một khi nói đến chuyện lịch sử, thì tây ta gì cũng vậy, nếu chỉ đọc, nghe từ một phía, hoặc mang sẵn định kiến trong người, hoặc tư duy cực đoan, hoặc chỉ nghe ngóng từ những nguồn tin mang tính tuyên truyền, phiếm diện thì nhiều khi hiểu sai cả đời mà cũng không biết. Có nhiều người hiểu lầm rồi cãi nhau, chửi nhau ra rả, rốt cuộc chẳng rút ra được bài học giá trị nào, ngoài những ngạo nghễ hoặc cay đắng về những hơn thua, đánh đấm, hận thù vô cớ, kéo dài hết đời này cho đến đời khác. Ví dụ như hồi nhỏ đọc lịch sử chiến tranh VN trước 1975, mình cứ thắc mắc tại sao Noel năm 1972, ông Nixon lại cho phép thả bom miền Bắc vào dịp Giáng Sinh "Christmas Bombings" ? Nếu có thả bom sao không chọn ngày thường mà lại chọn vào dịp Giáng Sinh ? Việc làm này chắc chắn sẽ gây ra sự phản đối mãnh liệt từ người dân Mỹ và cả thế giới nói chung. Rõ ràng như vậy, có thế nào những tay chính trị gia lão làng như Nixon/Kissinger lại không nhận ra. Có vẻ vô lý quá ? 

Mãi đến sau này khi đọc lịch sử từ những nguồn khác nhau, mình mới hiểu ra là vì ngày 13/12/1972 cuộc đàm phán của Hiệp định Paris không thành công, phía VNDCCH không chịu đồng ý đàm phán tiếp. Cho nên ông Nixon ra lệnh triển khai chiến dịch "Linebacker II" thả bom ở Hà nội và Hải phòng, buộc phía VNDCCH phải trở lại bàn đàm phán, gây ra hơn 1,600 người bị thiệt mạng. Cuối cùng đến ngày 29/12/1972 phía VNDCCH đồng ý trở lại bàn đàm phán, và bên Mỹ chấm dứt thả bom. Cuộc đàm phán tiếp tục kéo dài mấy tuần sau đó, đến ngày 27/1/1973 thì hiệp định Paris được ký kết. Nhớ có lần về VN làm việc, ngồi nghe một anh giám đốc nhân sự trong công ty kể về chuyện thời của anh ngoài Bắc, "giặc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc năm 1972". Nhưng do Phạm Tuân đã bắn rơi B52 và dân quân miền Bắc cũng bắn hạ nhiều máy bay khác của Mỹ. Cuối cùng Mỹ thất bại, sợ hãi quá, phải chấm dứt ném bom. Lúc đó, nghe xong mình cảm thấy ngậm ngùi và chua chát cho thân phận của người dân ở những đất nước nhỏ bé, thông tin bị hạn chế. Tuy nhiên lịch sử thì bao giờ cũng có những mặt khác bị che khuất, cho dù là ở đất nước nào chế độ nào cũng vậy, chỉ là nhiều hay ít. Cho nên lịch sử cần phải được tìm hiểu một cách rõ ràng, minh bạch, để không trở thành nạn nhân của những thông tin tuyên truyền lệch lạc.

Và cũng chính Hiệp định Paris 1973 đã thay đổi vận mệnh của đất nước VN. Cuộc chiến tranh VN cuối cùng chấm dứt. Bao nhiêu triệu người vui, và bao nhiêu triệu người buồn, bao nhiêu triệu gia đình đoàn tụ, bao nhiêu triệu gia đình tan nát. Thực tế có nhiều quốc gia trên thế giới cũng tranh đấu cho nền độc lập (một cách đúng nghĩa) và thống nhất, nhưng họ không phải trãi qua cuộc chiến tranh đẫm máu như ở VN. So với những đất nước bạn bè chung quanh, thì đất nước VN đã phải chịu quá nhiều hy sinh, mất mát và đau thương. Và cả một dân tộc với những hy sinh đắt đỏ như thế để đánh đổi được điều gì ? Chắc chắn là gần 50 năm qua, mọi người dân VN ai cũng hiểu rõ và đều có những cảm nhận vui buồn sâu sắc đối với đất nước và dân tộc của mình. Mỗi người mỗi cảnh, có lẽ không ai giống ai, nên không cần thiết bàn đến ở đây !

Trở lại chuyện mùa Xuân năm nay, ngày mùng một Tết mưa xuân cả ngày, còn mấy ngày sau lại nắng ấm, ngộ thiệt. Sáng nay tưới nước, chụp hình hoa lá vẫn còn xanh tươi. Thực ra tết nhất thì hoa lá bên Mỹ bên Tây không thể nào so sánh với ở quê nhà, vì tết ta thường rơi vào những ngày mùa đông lạnh lẽo ở bên Tây. Mấy ông anh mình chụp hình gởi qua, thấy hoa lá bên VN đẹp quá !

Còn nói đến chùa chiền cũng thế. Ở Mỹ chùa chiền cũng đơn giản. Bên châu Âu càng ít hơn và nhỏ hơn. Nhưng ở VN thì “khí thế” hơn nhiều. Những năm gần đây, VN ngày càng mọc lên nhiều chùa to, chùa lớn. Nhiều nơi còn đậm nét tính thương mại, phô trương. Mình thì vốn không quan tâm lắm đến những nơi này, nên cũng mau quên. Thực ra mình cũng không hiểu chùa to chùa lớn thì có liên quan gì đến việc tu tập trí huệ của mấy ông sư và những người đạo hữu đến chùa ? 

Hôm rồi về quê, người bạn chở mình chạy qua cây cầu bắt ngang cửa biển, chỉ cho mình ngôi chùa to trên núi và cái tượng đài đang xây, dự định sẽ là lớn nhất VN, châu Á, hay thế giới ... gì đó. Thực ra mình không để ý lắm vì đang bận rộn nhìn ra cái cửa biển ngày xưa gắn liền với tuổi thơ của mình, và nghĩ đến một câu chuyện xa xưa, cũng vào dịp Tết ...

Dạo trước, mình có một anh bạn vong niên, làm cùng công ty, rất tài hoa. Trước đây anh từng là một trung tá K.Q, nhưng văn chương lưu loát, uyên bác cổ kim, đạo đời sâu sắc. Anh cũng là nhà thơ T.N.N.V, thường viết văn làm thơ trên các tạp chí hải ngoại. Có năm nọ, lâu lắm rồi, thầy Mãn Giác về đây thăm. (Mở ngoặc giải thích chút, vì thấy có nhiều người nhầm lẫn thầy Mãn Giác với thiền sư Mãn Giác. Thiền sư Mãn Giác là người nổi tiếng với bài thơ thiền "Cáo Tật Thị Chúng", ông sinh vào thế kỷ 11, thời nhà Lý. Còn hoà thượng Thích Mãn Giác là nhà thơ Huyền Không, ở vào thời này, hiện nay đã qua đời. Hoà thượng Mãn Giác sau khi hoàn thành học vị T.S bên Nhật năm 1965, về dạy Triết học và Phật học ở các trường đại học Văn khoa, Vạn Hạnh ....v.v..). Thầy Mãn Giác có bài thơ "Nhớ Chùa" rất nổi tiếng, có 2 câu cuối là "Mái chùa che chở hồn dân tộc. Nếp sống muôn đời của tổ tông". Nhớ lần đó, anh bạn T.N.N.V của mình chuẩn bị từ sớm (có rủ mình đi theo), để lãnh giáo và "tranh luận" với Thầy Mãn Giác về 2 câu thơ đầy "tham vọng" này :-). Tiếc là những năm gần đây mình không gặp lại anh T.N.N.V, nếu không mình sẽ rủ anh về VN để tham quan mấy cái chùa lớn nhất, cây bánh tét dài nhất, cái bánh chưng lớn nhất, mâm ngũ quả to nhất, câu đối dài nhất, tô bún riêu bự nhất, toà nhà cao nhất .... của đất nước nhiều quán nhậu nhất, nhiều ước mơ nhất :-).

Nói tới đây mới nhớ, năm nào ngày mùng một Tết, nếu có dịp đi chùa, mình cũng thường đảnh lễ ông Phật Di Lặc, vì ngày mùng một Tết cũng là ngày vía của Ngài. Hôm trước có mấy người quen chê trách chùa này chùa kia hình ông Di Lặc không giống ông Di Lặc. Thực ra tết nhất chủ yếu là vui vẻ, hoan hỉ, mừng xuân năm mới, hoa lá tốt tươi. Nhìn ai ai cũng mới hớt tóc cạo râu, mặc đồ đẹp, có bao lì xì, chào nhau niềm nở, không dám chửi lộn, cãi lộn, quét nhà .... vậy là mừng Xuân Di Lặc rồi. Còn ông Di Lặc thực sự có ai biết mập ốm ra sao mà đòi cho giống ? Cái hình ông Phật Di Lặc mà VN ta đang có cũng là sao chép từ mấy ông TQ ra thôi :-)

(Hình của Ngài Maitreya - Di Lặc)

Theo kinh điển thì Ngài Di Lặc có tên là Maitreya. Ngài được cho là Người sáng lập ra trường phái Yogachara (Duy Thức), và sau đó được 2 vị luận sư tài giỏi Asaṅga and Vasubandhu viết lại cho đời sau vào khoảng thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên. Theo Phật giáo Bắc Tông (Mahayana), Ngài Di Lặc được cho là vị Phật sẽ xuất hiện trong tương lai. Hiện nay có nhiều nước thờ Ngài Di Lặc dưới những tên gọi khác nhau và hình tượng khác nhau, chứ không nhất thiết phải như là hình tượng "Bố Đại Hoà thượng" hoặc "ông Phật cười" của TQ. Ví dụ bên Nhật gọi Ngài là Miroku; TQ gọi là Miluo Fo; Tây tạng gọi là Byams-pa; Vietnam gọi là Di lặc; Hàn quốc gọi là Mi-rug. Hình tượng ông Phật Di Lặc bụng bự cười tươi vui vẻ như hiện nay chỉ có TQ và VN thờ thôi. Bởi vậy cũng nên xem nhẹ hình thức một chút, cho nhẹ nhàng vấn đề, vừa khoẻ người vừa khoẻ ta. Suy cho cùng, lạy ông Phật chắc là khác với lạy đống xi măng ...hihihi :-).

Thôi đầu Xuân viết tản mạn đôi dòng. Một lần nữa chúc tất cả anh em bạn hữu năm mới bằng an, hạnh phúc, vạn sự như ý.

PN

==============================

Nhớ chùa

Từ thuở ra đi vắng bóng chùa
Đường đời đã nhọc chuyện hơn thua
Trong tôi bừng dậy niềm chua xót
Xao xuyến mơ về lại cảnh xưa

Thấp thoáng đâu đây cảnh tượng làng
Có con đường đỏ chạy lang thang
Có hàng tre gợi hồn sông núi
Im lặng chùa tôi ngập nắng vàng

Có những cây mai sống trọn đời
Bên hàng tùng bách mãi xanh tươi
Nhìn lên phảng phất hương trầm tỏa
Đức Phật từ bi miệng mỉm cười

Tôi nhớ làm sao những buổi chiều
Lời kinh giải thoát vọng cao siêu
Đây ngôi chùa cổ ngày hai buổi
Cầu nguyện dân làng sống mến yêu

Vì vậy làng tôi sống thái bình
Sớm khuya gần gũi tiếng chuông linh
Sắn khoai gạo bắp nuôi thôn xóm
Xây dựng tương lai xứ sở mình

Tối đến dân quê đón gió lành
Khắp chùa dào dạt ánh trăng thanh
Tiếng chuông thức tỉnh lan xa mãi
An ủi dân hiền mọi mái tranh

Trầm đốt hương thơm bay ngạt ngào
Thôn trên xóm dưới dạ nao nao
Dân làng tắm gội lên chùa lễ
Mười bốn, ba mươi mỗi tối nào

Biết đến bao giờ trở lại quê
Phân vân lòng gởi nhớ nhung về
Tang thương dù có bao nhiêu nữa
Cũng nguyện cho chùa khỏi tái tê

Chuông vẳng nơi nao nhớ lạ lùng
Ra đi ai chẳng nhớ chùa chung
Mái chùa che chở hồn dân tộc
Nếp sống muôn đời của tổ tông

Huyền Không

Chúc mừng năm mới Xuân Qúy Mão

Thân chúc quý anh em, bạn hữu cùng gia đình một năm mới bình an, mạnh khoẻ, hạnh phúc, và nhiều may mắn.

 

XUÂN
(Thiền sư Phật Nhãn 885-958)

Xuân nhựt xuân sơn lý,
Xuân sự tận giai xuân,
Xuân quang chiếu xuân thuỷ,
Xuân khí hết xuân vân.
Xuân khách xuân tình động,
Xuân thi xuân cánh tân.
Duy hữu thức xuân nhơn,
Vạn kiếp nguyên nhứt xuân.

(Thiền sư Thanh Từ dịch):

Ngày xuân xuân trong núi,
Việc xuân thấy đều xuân.
Hồ xuân ánh xuân chiếu,
Khí xuân kết mây xuân
Khách xuân lòng xuân động,
Thơ xuân xuân càng tươi.
Chỉ có người biết xuân.
Muôn kiếp một mùa xuân

-----

(PN phỏng dịch):

Ngày xuân trong núi cũng Xuân

Việc xuân tất bật cũng Xuân

Hồ gương nắng chiếu cũng Xuân

Gió mây đùa giỡn cũng Xuân

Người về rộn rã cũng Xuân

Thơ trêu chữ nghĩa cũng Xuân

Thực ra Xuân tại tâm người

Muôn đời chỉ một mùa Xuân !

Phiếm: Trước sau như một !

Vậy là lần bầu cử giữa kỳ (midterm elections) của nước Mỹ năm nay đã bắt đầu hạ nhiệt, mặc dù kết quả cuối cùng vẫn chưa chính thức. Những dự đoán kết quả về "làn sóng đỏ" của cựu t/t Trump và nhiều vị cảm tình viên đảng Cọng hoà đã không xảy ra như ý. Nhưng nhìn chung thì kỳ bầu cử vừa qua không những nắm giữ một vai trò rất quan trọng, mà diễn biến cũng không kém phần hấp dẫn & kịch tính. Hôm qua nói chuyện với ông anh đồng hương ở D.C, mình nói phải chi mấy vụ này xảy ra ở VN, cá độ bắt kèo dưới là ngon cơm :-).

Thực ra, bấy lâu nay bầu cử giữa kỳ của Mỹ, đảng đối lập thường chiếm ưu thế, nhưng lần này thì không như vậy. Khả năng rất cao là bên xanh nắm thượng viện, bên đỏ nắm hạ viện. Tuần rồi, trước ngày bầu cử, đi chợ Á đông, vô tình gặp ông VK kia quen hỏi thăm về chuyện bầu bán. Mình cười nói cũng chưa biết bầu cho ai. Còn ông ta thì rất tự hào - "Tôi xưa nay trước sau như một, luôn luôn tin theo ông ...., luôn luôn bầu cho ....v.v..". Gấp quá, mình cũng chào ông ấy rồi đi, hôm nay cuối tuần rãnh rang muốn phiếm chút về đề tài "trước sau như một" này. 

Trước hết nói về chuyện chính trị chính em chút. Có một số người lầm tưởng là ở Mỹ ai theo đảng nào thì gắn bó với đảng đó suốt đời, trước sau như một. Không hẳn là vậy, như ông Trump cũng từng nhảy qua nhảy lại mấy đảng, từ đảng Cọng hoà nhảy qua đảng Cải cách (Reform Party), rồi nhảy sang đảng Dân chủ, mãi đến năm 2009 ông mới nhảy lại đảng Cọng hoà. Còn chuyện bầu bán, nếu cả nước ai cũng nhất nhất trước sau như một, thì thực ra không cần đi bầu nữa, vì kết quả lần nào cũng sẽ giống nhau. Có vẻ vô lý và hài hước, nhưng thực sự là vậy. Ở Mỹ, có nhiều tiểu bang và địa hạt, kết quả bầu cử thường chỉ gắn liền với một bên, bên xanh (dân chủ), hoặc bên đỏ (cọng hoà). Tất nhiên nước Mỹ là nước tự do, ai cũng có quyền lựa chọn lá phiếu cho mình, nên tiểu bang xanh đỏ gì thì cũng có những người theo phe đối lập, nhưng thường chỉ là thiểu số. Bao nhiêu năm qua, có nhiều người vẫn không hề thay đổi quan niệm, đa số vẫn “trước sau như một”, bầu cho đảng chứ không phải bầu cho người, chỉ thích lắng nghe từ một phía, và bầu cho một bên. Cho nên chưa đi bỏ phiếu thì thiên hạ đã biết trước kết quả rồi. Bởi vậy trên thực tế, kết quả cuối cùng của những cuộc bầu cử ở Mỹ lại thường lệ thuộc vào những tiểu bang "ba phải" (swing states), tức là lệ thuộc vào các cử tri độc lập, hoặc những người cử tri mới đi bầu, hoặc giới trẻ mới lớn lên. Cũng như ở các nước độc tài, mang tiếng bầu cử cho xôm tụ, chứ ông nào cũng đậu gần 100% vì "trước sau như một". May mắn là ở nước Mỹ điều đó vẫn chưa từng xảy ra :-).

Giờ nói đến cuộc sống đời thường, quả nhiên cũng không hiếm những người ngộ nhận về câu "trước sau như một". Cụm chữ này đại ý muốn thể hiện sự chung thuỷ, cam kết hứa hẹn (commitment), nhưng nhiều người lại dùng nó để gán ép cho nhiều vấn đề khác nhau. Tất nhiên là từ ngữ VN, bao giờ cũng có nghĩa đen và nghĩa bóng của nó, nên cần phải phân biệt rõ ràng. Ngay cả vợ chồng, mặc dù nhiều người vẫn chung sống với nhau cho đến răng long tóc bạc, nhưng chắc gì tình cảm ngày xưa lại giống tình cảm ngày nay, nghĩa tình có khác, mỗi người mỗi cảnh, đâu ai giống ai. Trong ngôn ngữ dân gian VN, cũng thường gặp những cách nói tương tự. Ví dụ mới khen "sóng sau dồn sóng trước", rồi lại nói "áo mặc sao qua khỏi đầu. Mới khuyên người ta "ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau", rồi lại nói "miếng ăn là miếng tồi tàn". Mới dạy nhau "lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau", rồi lại phán "đầu môi chót lưỡi"..v.v... Rất nhiều câu ca dao thành ngữ trong dân gian, nói cho có vần có điệu, nhưng lại không được lý giải đầy đủ nên dễ gây ra nhiều sự hiểu lầm.

Trở lại khái niệm "trước sau như một" trong cuộc sống hàng ngày, mà ngay cả nhiều vị chữ nghĩa một bụng, tri thức tu sĩ, cũng thỉnh thoảng lý giải lệch lạc ý nghĩa của cụm chữ này. Nếu tuyệt đối tôn vinh nghĩa đen của "trước sau như một", thì chắc cũng không cần tu học nữa làm gì. Khoa học ngày nay và PG đều tin vào quy luật vô thường trong tự nhiên. Mỗi phần trăm, phần ngàn của một giây (s), một sát na trôi qua, vạn vật đều thay đổi vô thường. Từ những phần tử tạm cho là nhỏ nhất như quarks,  protons, neutrons ... cho đến các cấu trúc vũ trụ, thiên thể, hành tinh to lớn nhất, cũng đều vận động liên tục. Rồi những tế bào, mạch máu, trạng thái, ý nghĩ, tư tưởng ... trong mỗi con người, động vật, thực vật cũng đều thay đổi từng phút từng giây. Quy luật "thành, trụ, hoại, diệt", "sinh, lão, bệnh, tử" .... liên tục vận hành, thì lấy gì để duy trì và bảo đảm chuyện "trước sau như một" ?

Mở ngoặc nói thêm chút, mục đích tối thượng của PG là giúp cho con người tự học hỏi, tự thực hành, tự thực chứng, tự chuyển biến để có trí tuệ tinh tấn hơn, hiểu biết giác ngộ. Còn nếu năm ngoái cũng giống năm nay, ngày trước cũng giống bây giờ, cũng hiểu bấy nhiêu chuyện, cũng làm bấy nhiêu việc, thì quả nhiên là cái ghe vẫn cột một chỗ, vẫn chưa nhúc nhích được phân nào, huống hồ chi mong mỏi chèo được qua sông. Thế nhưng trong thực tế cuộc sống thì không hiếm những hiện tượng lý giải đạo pháp lệch lạc, trở thành những câu chuyện vật chất phù phiếm, hù ma nhát quỷ, oan gia trái chủ, mê tín hủ tục..v.v..Không tự thực hành để thay đổi, mà trái lại đợi chờ ở một phép lạ nào đó. Tất nhiên là bất kỳ hiện tượng xã hội nào cũng ít nhiều bị ảnh hưởng trực tiếp từ những thay đổi trong đời sống. Có thể đó là những thay đổi từ nếp sống vật chất, từ thể chế chính trị, từ hệ thống giáo dục, từ dân trí, từ văn hóa, từ đạo đức xã hội, hoặc xa hơn nữa là từ kiếp nạn, nhân duyên, cọng nghiệp gì đó ..v.v...Nhưng chắc chắc là không khó khăn lắm để nhiều người nhận ra sự khác biệt to lớn giữa các sinh hoạt tâm linh xưa và nay, đặc biệt là ở quê nhà VN. Dĩ nhiên sự thay đổi đó sẽ còn tiếp tục biến tướng đa dạng hơn trong những ngày tháng tới. Âu đó cũng là quy luật thay đổi tất nhiên. Mọi chuyện cũng sẽ không bao giờ "trước sau như một", mà chỉ là thay đổi xấu hơn hoặc tốt hơn thôi !

Nói đến đây mình nhớ đến một vài câu chuyện vui ở quê nhà. Lúc trước mình có quen một ông chú là một giáo sư trung học trước 75, kiến thức rất uyên bác, nhất là khi nói về văn hoá quê hương, đất nước và con người. Chú cháu thường xuyên nói chuyện, ông thường kể cho mình nghe những mẫu chuyện ở quê nhà, có nhiều chuyện xảy ra từ trước khi mình ra đời. Đặc biệt chú rất rành rẽ nhiều nhân vật nổi tiếng ở địa phương, hỏi ra mới biết là họ từng học chung với chú từ thời tiểu học trường làng, hoặc lớp 5 lớp 6 gì đó vào thời kháng chiến. Học với nhau vài tháng hoặc một năm rồi đường ai nấy đi, vậy mà gần 6,7 chục năm sau, vẫn còn "biết" nhau nhiều đến thế. Lúc đầu, mình thấy rất lạ, có chút ngạc nhiên, nhưng riết rồi cũng quen dần. Mình vốn cho rằng đó chỉ là những ý kiến chủ quan của chú, nhưng rất tôn trọng, vì nghĩ rằng những người lớn tuổi thường thích sống với hoài niệm, chắc mai mốt lớn tuổi rồi mình cũng sẽ như vậy. Thế nhưng khi trở lại quê hương làm việc, mình mới hiểu ra đó không phải chỉ là câu chuyện của người cao tuổi. Mỗi lúc họp trường, họp lớp, ăn giỗ, ăn cưới, họp mặt đồng hương, cafe, nhậu nhẹt ....vẫn thường nghe những câu nói quen thuộc :

- Lạ gì ổng, tui biết rõ quá mà, hồi xưa học tiểu học chung với tui ...

- Biết rõ quá mà, hồi xưa thường ở truồng tắm mưa chung...

- Quen quá mà, thằng Xoài con ông Mít...chứ gì !

- v.v....và v.v..

Quả vậy, dường như ở một số nơi, khái niệm thời gian như dừng lại. Người ta dễ dàng chấp nhận một người đầu bếp trở thành lãnh tụ, một nông dân trở thành chính khách, một tiều phu trở thành lãnh đạo. Nhưng họ lại khó chấp nhận những người quen biết cũ đã thay đổi khác xưa. Nhiều người trong tâm tưởng vẫn cứ nghĩ như thưở xa xưa nào đó, vẫn những con người ấy "trước sau như một" :-). Có người lại rất rành rẽ hiểu biết, hồn nhiên phán về người khác, mặc dù mấy chục năm chưa hề gặp mặt, hoặc thậm chí ngày xưa chưa từng tiếp xúc với nhau. Trong khi đó con cái sống chung nhà mỗi ngày, thì đôi khi lại than thở là không hiểu nhau. Nhớ có một người bạn của mình than vãn: "Nhiều ông đi tập kết mới có 21 năm, về lại không nhận ra người thân, ngay cả vợ con của họ, thì lại không sao. Còn mình đi xa quê gần gấp đôi thời gian ấy, 40 năm không hề gặp gỡ chuyện trò, mà về quê không nhận ra bạn bè cũ, bị trách móc quá". Mình đùa an ủi - "Chuyện trách móc là bình thường thôi, người kia cũng đâu nhận ra bạn, nhưng họ thích trách móc cho có chuyện nói vậy thôi. Lần tới về, bạn thử đeo thêm cái ba lô, mang đôi dép râu, đội cái nón cối, coi thử có bị trách không ?". Cũng may là bạn ấy biết mình nói đùa không làm theo, nếu không khi quay về Mỹ, có khi lại bị các anh khác chụp mũ rồi. Biết rồi, khổ lắm, nói mãi :-) ! (VTP)

Thực ra, cuối tuần phiếm chút cho vui, chứ nói đến những đề tài này, không đủ thời gian lý giải đầy đủ chi tiết sẽ dễ gây ra sự hiểu lầm. Như "vô thường" là khái niệm căn bản nhất, khoa học nhất, cũng là khái niệm sâu sắc nhất trong giáo lý nhà Phật, nhưng mình lan man một chút đi từ bầu cử Mỹ qua đến chuyện tôn giáo rồi. Thôi xin tạm dừng tại đây, để kể cho các bạn nghe một câu chuyện vui trong thiền. Có một anh chàng bán đậu hủ, một hôm đi ngang qua thiền viện của một vị cao tăng, thắc mắc tại sao các Thầy lại ngồi im nhắm mắt vậy. Sau khi biết được là các vị Tăng đang ngồi thiền, anh cũng thích và muốn được ngồi giống như vậy. Sáng hôm sau, anh đến ngồi thiền cùng các vị Tăng, ngồi một lúc, bỗng anh la lên mừng rỡ: Thấy rồi, thấy rồi ! Mọi người nghe ngạc nhiên, tưởng anh ngộ đạo hỏi anh thấy cái gì. Anh trả lời: Pháp thiền này hay quá, nhờ ngồi thiền con nhớ được có người thiếu con mấy chục ngàn tiền đậu hủ mà từ trước tới giờ con quên. Cho nên cũng là thiền, nhưng chắc gì cái "thiền" của các vị tăng kia lại giống cái "thiền" của anh bán đậu hủ. Biết đâu câu chuyện "trước sau như một" trong đời sống của mỗi chúng ta cũng khác nhau như vậy :-) ?

Thân chúc tất cả cuối tuần an vui !

PN

“No man ever steps in the same river twice, for it's not the same river and he's not the same man.” (Heraclitus)

Phiếm: Bò có ngu không ?

Mấy hôm nay mạng xã hội VN rần rần vụ án xét xử mấy ông cư sĩ tại gia ở một thiền am nào đó tại Long An. Dường như có những diễn biến khó hiểu ở phiên tòa, làm cho dư luận xôn xao. Xưa nay ai cũng biết toà án là nơi thực thi công lý, duy trì nền tảng luật pháp căn bản nhất của một đất nước. Thông qua những phiên toà, người ta có thể hiểu được và tin tưởng vào tính pháp trị của một thể chế. Còn việc chính quyền có thực thi được chức năng đó hay không, và toà án có lấy được lòng tin của người dân hay không, thì chính người dân sẽ nhận ra và tự trả lời cho chính họ. Cho nên mình cũng không muốn nói thêm về chuyện toà tiếc ở đây, mà chỉ muốn bàn loạn chút về việc bò có ngu hay không :-)

Trước hết, mình nghĩ câu nói "Ngu như bò" là hoàn toàn sai. Tư duy ứng xử giữa con người và con vật là ở 2 hệ quy chiếu khác nhau. So sánh khập khểnh, rồi phán như vậy e rằng chỉ là nghe theo nói theo, dựa vào thói quen, "chụp mũ" cho bò, không công bằng, mà cũng chẳng có một phân tích nào hợp lý. Nếu chúng ta hiểu được tiếng nói của loài bò, biết đâu nó cũng đang phán là "ngu như người ", bởi chắc hẳn những ứng xử của loài người quá vô lý và quá tàn bạo so với cách hiểu của con bò. Xưa nay trong quan hệ giữa người với người, thì người này "hiểu" về người kia cũng chỉ dựa vào mớ kiến thức chủ quan của mỗi cá nhân, nhiều trường hợp có thể chỉ là những quy chụp hoặc gán ép cho nhau, huống hồ chi là giữa người và vật. Thử làm một cuộc trắc nghiệm nho nhỏ, phỏng vấn riêng biệt 10 người khác nhau cho nhận xét về một nhân vật nào đó, một sự việc nào đó, hoặc một món ăn nào đó... thì sẽ nghe được 10 cách "hiểu" khác nhau :-). Đó là còn chưa nói đến những ảnh hưởng từ thông tin lệch lạc của một số người thích cập nhật, nghe ngóng các loại tin vịt, tin gà, hoặc những mẩu tin “câu chuyện làm quà". Ngoài ra cũng có nhiều trường hợp cực đoan quá mức, hoặc bị chi phối bởi những hận thù thương ghét chồng chất, mà nhiều người vô tình dẫn dắt câu chuyện ngày càng xa rời sự thật. Trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, vẫn nhan nhản những vấn đề như thế, từ ở quê nhà cho đến hải ngoại, từ ông nông dân chất phác cho đến những người học giả thông thái, từ ông dân chủ cho đến bà cọng hoà, từ ông quan cho đến ông dân…. Biết đâu mà lần ?

Mở ngoặc chút, ở VN mỗi khi chọn biểu tượng cho trường học, cho đội banh, hoặc cho đơn vị nào đó, thì người ta ráng lấy những hình ảnh oai hùng như Quyết chiến, Quyết thắng, Lam Sơn, Đống Đa, Lê Lợi, Quang Trung ..v.v. Còn ở bên Mỹ thì ngược lại, thường lấy biểu tượng của các con vật, và họ rất tự hào về những Mascots đó. Từ những đội banh nổi tiếng cho đến những trường đại học uy tín, đều rất hãnh diện với những biểu tượng “súc sanh” của họ. Hồi còn đi học, mình cũng được vinh dự là dê, là chó, đôi lần :-). Nôm na mình nghĩ loài vật có cách ứng xử và thế giới riêng của nó. Con vật chỉ làm theo những gì nó hiểu, và con người cũng vậy, sống theo mức hiểu biết của họ. Thực tế, loài vật có những khả năng hơn hẳn con người nhiều mặt, nhưng vẫn bị loài người chê ngu, chỉ vì ứng xử không giống họ. Ví dụ con người không thể mạnh mẽ bằng con bò con ngựa, không nhìn giỏi bằng con quạ con diều hâu, không nghe giỏi bằng con dơi con cú, không ngửi giỏi bằng con chó con mèo, không chạy nhanh bằng con hươu con báo...v.v..Nhưng loài người thì xưa nay vẫn vậy, vẫn thường phê phán và kết tội những dị biệt hoặc những ứng xử khác thường đối với họ. Cho nên mới sinh ra nạn kỳ thị, mâu thuẫn, chiến tranh, và muôn vàn câu chuyện phiền phức khác. Ông da trắng chê ông da đen, ông lên tỉnh vài hôm chê ông dưới quê dính phèn, ông VK qua Mỹ vài năm chê ông VN lạc hậu, ông coi đài Fox chê ông coi đài CNN, ông bán ao cá tra trở thành đại gia chê ông còn giữ ao chăn vịt là "hai lúa", ông tu theo Phật chê ông tu theo Chúa, ông theo Trump chửi ông ủng hộ Biden ...v.v...Cứ thế mà cãi nhau hết ngày hết tháng !

Trở lại chuyện tin gà tin vịt. Sáng nay mình cũng mới coi cái FB của ông anh quen gởi. Thiết nghĩ ở toà án VN, ngay cả ông Thăng từng là uỷ viên BCT mà còn phải đề nghị "đối xử với bị cáo như số phận một con người”; ông Chung tướng CA, từng là bí thư thủ đô HN, còn phải kêu gọi được pháp luật "đối xử bình đẳng", thì chắc ông cư sĩ áo nâu đó cũng tự hiểu ra thân phận của mình. Còn việc ông cư sĩ áo nâu có râu kia có chửi ông sư quốc doanh nọ là "ngu như bò" không, hay là do mấy cậu thanh niên hay hát kia chửi, chắc cũng không khó lắm để tìm hiểu. Tất nhiên mấy ông "Bao Công mặt sắt đen sì” cũng không phải chỉ đơn giản là ngồi đó để xử án lệ "ngu như bò, ngu như heo", mà còn nhiều tích tuồng Liêu trai chí dị khác nữa. Tuy nhiên, trên mạng thì thôi rồi Lượm ơi, mù mịt sương khói, ai tin được thì tin :-).

Nhưng mà đọc tin cũng thấy lạ, có vẻ như diễu hài nhiều hơn. Ví dụ như ông cư sĩ áo nâu kia, từ lúc chưa kịp ra toà thì nhiều người, báo chí, mạng xã hội đã chụp hình đưa tin đủ chuyện giựt gân, buộc tội loạn luân ngay chấm phạt đền. Không cần phép tắc, chứng từ, lôi cả hình ảnh, gia thế của những đứa nhỏ vô tội vào cuộc. Chẳng có pháp luật lý lẽ nào bào vệ, cũng chẳng cần tôn trọng quyền riêng tư, quyền tự do cá nhân gì cả. Thế nhưng khi ra toà thì chính ông lại bị xử tội lợi dụng xâm phạm đến quyền tự do dân chủ của người khác :-). Rồi cũng chẳng nghe ai nhắc đến các tội danh từng gán buộc cho ông ta ban đầu. Bởi vậy nhiều người thắc mắc về mục đích thực sự của phiên tòa. Còn kịch bản phụ của vụ án như ông sư quốc doanh kia vác đơn đi kiện vì bị nói “ngu như bò", thì lại càng hài hước hơn. Cũng nhân tiện nói đến đề tài "ngu như bò", mình muốn phiếm thêm một tí. Vả lại còn chút thời gian, ly cafe buổi sáng uống chưa xong :-)

Tất nhiên lâu nay không phải là ai cũng hiểu đúng quyền tự do ngôn luận, và cũng không phải đất nước nào cũng tôn trọng cái quyền tối thiểu đó của con người. Như ở Mỹ nghe người ta chửi ông Bảy Đần hoài có sao đâu (!). Nhiều người ngôn ngữ còn hạn chế, nhưng cứ nghe đầu này thì nói lại đầu kia, chửi hết ông tổng thống này đến bà bộ trưởng nọ, toàn là những ông to bà lớn. Tội nghiệp những ông tổng thống, thủ tướng, nguyên thủ quốc gia, của nhiều quốc gia hùng mạnh nhất nhì thế giới cũng bị chửi là đần độn suốt ngày. Lúc trước ông Trump còn tại chức cũng vậy, nhiều người tạc cái tượng ông đứng trần truồng có con chim nhỏ nhắn xinh xắn như trái ớt hiểm, để giữa đường cho thiên hạ chụp hình, sờ tí ....Cũng có sao đâu ? Nhắc đến mới nhớ, mấy tuần nay “Uỷ ban điều tra vụ bạo loạn ngày 6/1 ở quốc hội Mỹ" công bố những dữ liệu minh bạch cho bá tánh thiên hạ coi trên TV. Nhiều người đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, nhưng cũng đâu dễ dàng gì mà thay đổi được quan niệm của một số người. Ai cũng có một bộ lọc để chỉ nghe những điều mà họ muốn nghe, và để "justify" (điều chỉnh) hoặc bỏ qua những thứ mà họ không thích nghe. Còn tin tức nào bất lợi quá thì cứ chụp mũ là “fake news". Còn khó nghe hơn nữa thì nếu ở bên ni tặng cho cái nón cối, ở bên nớ tặng cho cái huy hiệu thế lực thù địch. Thế là xong, vừa rẻ tiền lại vừa hiệu quả :-). Nhớ có lần mình đi siêu thị Á châu dưới Cali, gặp ông kia chửi trời chửi đất, chửi Mỹ, chửi Tàu, chửi xã hội VN, chửi người VN yếu hèn, nhu nhược .v.v.. Mình hỏi "Anh dũng cảm vậy, có ý định hôm nào về VN ra chợ Bến Thành chửi bữa cho đã không ?". Anh im lặng trừng mắt nhìn mình, chắc lại là đang kiếm cái nón cối :-) .

Nhưng đó là chuyện đời thường, còn chuyện ông sư kia đi tu (mặc dù có thể đi tu vì lý do nào đó), bị người ta chê ngu, mướn luật sư vác đơn đi kiện, thì lại càng lạ hơn. Ông Phật hồi đó mà "mặt mũi" như ông sư quốc doanh này chắc là vác đơn đi kiện hoài. Ngạc nhiên hơn là ông sư QD này từng thuyết giảng về "vô ngã", về "lục ba la mật" (six paramitas) .... mà lại ứng xử như vậy ? Nhưng suy cho cùng thì cũng không có gì lạ. Thực tế trong đời sống có quá nhiều sự gượng gạo gán ép giữa những danh vị vô nghĩa và tư duy của con người, để rồi tung hô lẫn nhau theo quán tính. Có nhiều lần mình may mắn được ngồi nói chuyện với một số vị học hàm học vị cả gánh, chức nọ chức kia ghê gớm (cả trong nước lẫn ngoài nước). Cố gắng hết sức để tìm được sự kết nối giữa cái danh vị và tư duy của họ qua câu chuyện, nhưng rồi lại thất bại. Thỉnh thoảng mình cũng có đọc, có nghe nhiều vị phát biểu trên báo trên đài TV, cũng vậy. Chỉ biết tự nhủ chắc là mình hiểu chưa tới, chưa đủ duyên, chưa đủ tầm, hoặc học chưa hết chữ :-).

Thực ra dẫu ông sư kia có thắng kiện, hoặc ông quan nào đó có dùng quyền lực khoá miệng người khác, thì cũng làm sao khoá được suy nghĩ của thiên hạ. Mà đó mới là điều quan trọng. Tiếng Anh có câu nói “Respect is earned, not given”. (Tạm dịch là: Sự tôn trọng phải là do tự mình tạo ra, chứ không phải là thứ cho không biếu không). Tôn trọng là ở chỗ hiểu nhau, quý nhau, kính nhau, nghĩ về nhau, chứ không phải chỗ nói suông, thổi phồng, nịnh đầm, hoặc tuyên truyền những chuyện đi mây về gió. Thiếu gì những trường hợp trước mặt nịnh nọt nhau, cụng ly nhau, tâng bốc nhau ầm ỉ, khen nhau toàn những lời hoa mỹ. Ký hợp đồng xong, nhậu xong, hoặc được việc xong, quay lưng lại là chửi thề. Bình thường thôi. Ở một số quốc gia đang phát triển, cho đến nay vẫn còn rất nhiều hiện tượng ngộ nhận về những giá trị ảo. Cứ nghe đồn đãi danh xưng, bằng này cấp nọ, chức này chức nọ, là vội tin, mà ít khi kiểm chứng hoặc tự thân tìm hiểu cái danh xưng và tư duy đó có thực sự thuộc về nhau không, bóng và hình có ọc rơ không. Bởi vậy nên mới có nhiều bị kịch và nghịch lý xảy ra !

Ông Gandhi có nói "I will not let anyone walk through my mind with their dirty feet." (Tạm dịch: Tôi sẽ không để bất cứ ai dẫm lên trí óc tôi với bàn chân dơ bẩn của họ". Mình luôn luôn đồng ý với quan niệm đó. Cuộc sống lúc nào cũng đầy rẫy những thị phi. Ai cũng có những người thương kẻ ghét, người hiểu đúng kẻ hiểu sai, người thật lòng kẻ đố kị. Sao có thể thay đổi và cấm đoán đưọc họ ? Đâu cũng có người thông thái, kẻ hoang tưởng. Tại sao phải bận lòng đến những câu chuyện không đâu vào đâu của họ mà tự làm khổ mình. Nhiều người đâu phải chỉ dẫm lên người khác bằng đôi chân dơ, mà có khi kéo theo vài xe phân, thậm chí vài trái bom tấn. Ông sư kia dễ bị ngoại cảnh khen chê tác động như vậy, làm sao giảng giải... chánh niệm, chánh tư duy ? 

Bỗng nhớ đến câu chuyện của Ngài Lục Tổ Huệ Năng ngày xưa. Để tránh những đố kỵ ghen tức, Ngài ẩn danh sống lây lất đây đó nhiều năm, đợi cho đến thời điểm phù hợp mới ra hoằng pháp. Một hôm đi đến chùa Pháp Tánh tại Quảng Châu, gặp lúc pháp sư Ấn Tông đang giảng kinh Niết bàn, nhiều người đang lắng nghe.
Lúc bấy giờ, gió thổi lay động lá phướn. Một vị tăng bảo rằng gió động, một vị tăng khác bảo là phướn động, tranh luận nhau mãi. Ngài Huệ Năng bước đến bảo rằng: "Chẳng phải gió động, cũng chẳng phải phướn động, mà chính tâm hai nhân giả động đó". Mọi người đều giật mình tỉnh ra !

Bởi vậy, biết đâu con bò không hề ngu, mà ngu cũng chẳng phải là ngu, mà chính chúng ta mới là những kẻ nên nhìn lại chăng ? 

Thôi chúc mọi người cuối tuần an vui. 

Go cow, go cow, go cow .... :-)

PN

Tống cựu nghinh tân !

 

Ngày mai là Tết rồi. Hôm qua mới vừa dọn dẹp nhà cửa đón Tết. Đúng ra ở xứ này cuối tuần nào cũng vậy, công việc giặt đồ, dọn nhà, hút bụi ... được coi như thường lệ. Nhưng tuần này thì khác, mình nói với mấy đứa con là “tống cựu nghinh tân". Dọn dẹp nhà cửa xong, hớt tóc cạo râu, chuẩn bị ăn Tết :-) .

Thật ra bên Mỹ nói đùa vậy để tiếu lâm cho vui, nhưng bên nhà, "tống cựu nghinh tân" là chuyện có thực. Không biết bắt đầu từ đâu, khi nào, nhưng mỗi khi Tết về ai cũng mong muốn tống tiễn những lo âu, buồn bực, áp lực, khó khăn trong năm cũ. Nhà nhà náo nức, mọi chuyện dĩ hoà vi quý, lo dọn dẹp nhà cửa, hớt tóc cạo râu, làm móng làm chân, chùi lư sơn nhà, rửa xe rửa cộ, tân trang lên đời ... chuẩn bị đón Xuân. Mà cũng chính vì tục lệ đó, nên mấy ngày Tết mới trở nên rộn ràng, hấp dẫn, rạo rực, và thiêng liêng đối với mọi người. Ba ngày Tết vô cùng quan trọng với người Việt vì ngoài việc đón năm mới, gia đình sum họp, ăn chơi lễ hội, thì còn có tâm linh, tài lộc, hên xui, gắn liền với từng nụ hoa, cái bánh, dĩa mứt, câu chúc, lời chào ...Cho nên ông nào mà khuyên người Việt bỏ ăn tết ta thì chắc là khó lắm đấy, mặc dù hiện nay VN là nước nghỉ Tết nhiều nhất trên thế giới. Nhiều nhà sản xuất ngoại quốc muốn vô VN làm ăn cũng phải biết qua cái văn hoá này, rồi rùng mình ba cái, kiểu như vào ba ra bảy trong "quy trình" uống rượu của quê nhà. Đó là chưa nói đến nạn về quê ăn Tết vui quá, đợi hết tháng giêng là tháng ăn chơi, rồi mới vô lại. Sợ gì ? Bịnh gì mà kiêng ? Cho nên mấy anh cai, anh chủ, qua VN làm việc một thời gian dễ bị hư răng vì lầm bầm, cắn răng, nghiến răng ....nhiều quá :-).

Mà đã nói đến Tết thì phải nói đến phần chuẩn bị “tống cựu nghinh tân". Ở quê ta chuyện sắm Tết kéo dài nhiều ngày có khi hết cả tháng Chạp. Ngoài những chuyện như sửa nhà sửa ngõ, sơn mới, tỉa lá gọt cây, chùi lư chùi tách, ngâm rượu, làm mứt, lựa nếp gói bánh, giả cốm rang nổ, trả nợ đòi nợ .… nhiều địa phương còn tổ chức lễ hội tưng bừng như lễ ban sóc, phất thức, tảo mộ, cúng ông Công, ông Táo, thả cá chép, hoá vàng, dựng nêu, cúng đình hoàng, tất niên khu phố, lô tô bài chòi …v.v. Mỗi địa phương mỗi khác. Đối với bà con xóm giềng, dù trong năm cũ có điều gì xích mích cũng xí xóa hết. Dầu không thực lòng cũng tỏ ra ôn tồn hòa nhã, không ai nói khích bác hoặc bóng gió ác ý trong ngày đầu năm, với ai cũng tay bắt mặt mừng. Quét nhà cũng không dám quét. Ví dụ như trước Tết có bàn luận chuyện anh hùng lao động Việt Á, hoặc chuyến bay nhân đạo giải cứu ngạo nghễ gì gì đó thì cứ nói thoải mái, chứ đầu năm những chuyện như thế sẽ được coi như điều cấm kị :-).

Nhưng chuyện chuẩn bị thì lâu vậy thôi, chứ thời khắc quan trọng vẫn chỉ là giờ G. Giờ khắc để tống tiễn cái cũ và nghinh đón cái mới là giờ Giao thừa. Nhớ hồi xưa mỗi lúc đón giao thừa là mình nhớ đến bài Đêm Trừ Tịch của Nguyễn Trãi. Cứ thắc mắc lúc thay ca, ông thần nào trắng ông thần nào đen ? Nhưng phải nói đọc bài thơ đó thấy thương cảm cho cái cô độc và cốt cách của một ẩn sĩ thiên tài như Nguyễn Trãi. Mở ngoặc chút Nguyễn Trãi là một trong các vị anh hùng dân tộc mà mình tôn kính nhất. Rất khâm phục sự nhẫn nại, cam chịu thiệt thòi, hy sinh bản thân, sẵn lòng vì nước vì dân của ông. Cái tâm của một kẻ sĩ thực thụ. Còn thế hệ mình thời nay quá may mắn, đầy rẫy công nghệ gục gờ, FaceTime, Facebook…Cũng chẳng cần phải là ẩn sĩ thiên tài gì, cứ bấm máy là chuyện gì cũng biết. Như năm nay không có google thì cũng chẳng biết bao giờ là đêm trừ tịch giao thừa. Cũng may là không có em nào để đến thăm đêm 30, chứ nếu có thì lại bị bom hàng vì năm nay chỉ có ngày 29 :-).

Mười hai tháng lọn mười hai,

Hết tấc đông trường sáng mai.

Hắc đế Huyền minh đà đổi ấn,

Sóc phong bạch tuyết hãy đeo đai.

Chong đèn chực tuổi cay con mắt,

Đốt trúc khua na đắng lõ tai.

Chẳng thấy lịch quan tua sá hỏi,

Ướm xem dần nguyệt tiểu hay đài.

(Nguyễn Trãi)

Kỳ thực là nói cho vui vậy thôi, chứ tục lệ là cứ xưa bày nay làm, “tống cựu nghinh tân" thì năm nào cũng tống, cũng nghinh. Nhưng đó chỉ là những tống tiễn hình thức bên ngoài. Tất nhiên là đưa đón phải có chọn lựa, cái nào không thích thì mới “tống”, cái nào thích thì mới “nghinh”, chứ còn những cái ở trong lòng thì dễ dầu gì :-). Đã bảo là quê ta có truyền thống "trước sau như một", cớ sao lại dễ dàng đổi thay như vậy ? Cho nên nghinh tân (đón nhận cái mới) đã khó, tống cựu (buông bỏ cái cũ) lại càng khó hơn. Có những quan niệm hoặc tập tục được hình thành từ thời xa lắc xa lơ, từ thời đèn bấc lúa sạ, nhưng vẫn còn giữ cho đến thời kỳ công nghệ bốn năm chấm. Có nhiều người cho rằng đi xa bao nhiêu năm về quê gặp lại, vẫn cái cũ ấy, vẫn câu chuyện ấy, vẫn định kiến ấy, vẫn phán xét ấy .... tống đi đâu cho được ?

Sơn cái nhà là xong, chùi cái lư là mới, còn cái tư duy cố hữu đâu dễ gì sơn phết được ? Tất nhiên không "tống cựu" được, thì cũng khó "nghinh tân" được. Như ly nước đầy, rót vào cũng chỉ tràn ra thôi. Mà hạnh phúc thực sự vốn đến từ bên trong, chứ không phải đến từ bên ngoài. Cho nên những chuyện vui buồn bởi ngoại cảnh rồi cũng chóng qua đi. Hết ba ngày Tết, lại đâu vào đấy !

Đức Phật ngày xưa nói rằng "The root of suffering is attachment". Ngài Dalai Lama cũng thường nói "Attachment constrains our vision so that we are not able to see things from a wider perspective". Những tu sĩ hoặc những người nghiên cứu đạo Phật ở phương Tây thường chú trọng vào những phương thức thực hành mỗi ngày để giảm thiểu những "desire and attachment" (ham muốn và gắn bó) nơi chính bản thân họ. Thực tập để bỏ đi những định kiến cố hữu hoặc những cố chấp gắn bó nhiều năm, vì đó chính là cái nguyên nhân sâu xa của mọi sự phiền não và cũng chính là những rào cản lớn nhất của sự tỉnh thức. Đó cũng là việc "tống cựu nghinh tân", nhưng đòi hỏi sự kiên trì và tỉnh thức mỗi ngày, thật không dễ chút nào. Mình cũng có quen biết vài ông VK, thực tập "tu hành" buông bỏ nhiều năm, nhưng tới mùa bầu cử Mỹ hoặc mấy ngày lịch sử đặc biệt của VN, thì phải “đình chiến” một thời gian, để chửi phe bên kia cho đã, rồi lại "tu tập" buông bỏ tiếp :-).

Trong sách nhà Phật có một câu chuyện mà chắc nhiều người cũng đã từng nghe qua, nói về 2 ông sư huynh sư đệ cõng một cô gái qua suối. Nhắc lại chút cho những ai chưa biết. Hai ông thầy tu đi ngang qua một con suối, nước sâu. Có một cô gái (có sách nói là sexy, hấp dẫn) đang đợi ở đấy nhờ cõng qua suối. Ông sư huynh không ngần ngại cõng cô gái qua suối, rồi đi tiếp. Ông sư đệ lẽo đẽo theo sau, đầu óc cứ thắc mắc chịu không nỗi "Tại sao sư huynh mình lại đụng chạm xác thịt với cô gái sexy kia như vậy ?". Gần đến chùa, chịu hết nỗi, phải hỏi "Tại sao sư huynh làm như vậy ?". Ông sư huynh cười ha hả: "Cô gái ấy cần giúp, ta đã cõng cô gái ấy rồi bỏ lại bên kia bờ suối lâu rồi. Còn đệ thì cõng cô ta về đến chùa cho tới bây giờ !".

Câu chuyện có vẻ khôi hài, nhưng trong thực tế cuộc sống, biết bao nhiêu người trong số chúng ta cũng từng "cõng" nhiều chuyện cho đến hết cuộc đời. Nhớ nhiều năm trước, mình có dịp quen biết một vị đồng hương rất thông thái, từng nắm giữ nhiều chức vụ ngày xưa. Ông kể cho mình nghe vanh vách nhiều mẫu chuyện cách đây 6, 7 chục năm về trước. Nhưng đến chuyện của con cái đang ở chung nhà mấy chục năm nay thì ông lại “không nhớ” gì. Tương tự, thỉnh thoảng về quê mình cũng gặp nhiều trường hợp, nhiều tuồng tích chỉ phán xét dựa vào một vài thông tin nghe đi nghe lại ở đâu đó, hoặc dựa vào những định kiến từ thời lâu lắc lâu lơ để kết luận cho thì hiện tại. Cho nên tính ra thì ông sư đệ chỉ mới “cõng” cô gái từ suối đến chùa thôi cũng là ngon lành rồi :-). Nói đùa cho vui chứ riêng mấy vụ định kiến hoặc bảo thủ, thì nhiều người cả ngàn cái Tết cũng không "tống cựu nghinh tân" nỗi huống hồ gì một vài cái mùa Xuân !

Lan man chút về chuyện tống cựu nghinh tân của ngày Tết, lại nhớ đến thơ phú. Mình vốn không phải dân văn chương thi ca, nên đọc thơ thì chỉ nhớ những bài nào có sự đồng cảm hoặc những câu thơ hay theo cách hiểu của riêng mình. Mình cũng không thích loại thơ "đặt hàng", hoặc loại thơ mà ráng gượng ép ghép chữ cho ra bằng ra trắc nhưng lại không có cảm xúc gì. Thực ra làm thơ Tết cũng không dễ, cho nên số lượng thì có nhiều nhưng bài hay lại hiếm hoi. Mà những bài đã hay rồi, thì vượt thời gian, vượt không gian, năm nào đọc cũng thấy hay. Như bài Ông Đồ của VDL, năm nào đọc cũng thấy man mác. Nôm na là ngoài những nhân vật nổi tiếng như Đổ Phủ, Thôi Hiệu, Vương Duy, Lý Bạch, Lý Hạ, Vương Bột ... hoặc các thiền sư nổi tiếng như Chân Không, Mãn Giác, Giác Hải, Vạn Hạnh, Tiêu Dao ... thì mình thích nhất là thơ Tết của Nguyễn Trãi. Còn mấy vị thi sĩ đương đại sau này thì thích cách làm thơ của Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Bính, Vũ Hữu Định .... Có lẽ hợp với cái đời sống lang bạt tha phương của mình. Nhắc đến Nguyễn Bính mới nhớ là ông cũng ra đi vĩnh viễn vào ngày 29 tết của một năm không có ngày 30 như năm nay. 

Còn nói đến chuyện làm thơ, thì đâu phải ông thi sĩ nào lựa chữ ghép vần hay cũng có tâm hồn phóng khoáng. Như ông Tố Hữu ghép chữ ghép vần hay, nhưng thơ đầy máu lửa và mang nặng tính tuyên truyền. Ở VN lạng quạng làm thơ mà gặp trúng ông sếp "thi sĩ" có tư tưởng thuộc loại "tống cựu" không đi, tư duy bảo thủ giáo điều, thì cũng khổ. Như ông Vũ Hoàng Chương làm bài thơ Xuân dưới đây, chỉ vì một chữ "Về" mà bị Chế Lan Viên trù dập thê thảm. Mấy vụ này thì những nhà thơ nổi tiếng như Quang Dũng, Hữu Loan, Hoàng Cầm, Trần Dần .. kinh nghiệm đắng cay đầy mình. Ngay cả mấy ông nhạc sĩ như Văn Cao, Phạm Duy, Trịnh Công Sơn ...cũng từng ít nhiều được trải nghiệm những cay đắng này :-) ...

Mười năm qua, đến bây giờ

Nhìn nhau thấy cả giấc mơ thưở nào ..

Xuân về nhớ thưở ngát chiêm bao

Giòng nước trôi xuôi chợt nghẹn ngào

Mười phần xuân có gầy hao

Tấm lòng xuân vẫn dạt dào như xưa.

Mấy phen biếc đón hồng đưa

Dẫu rằng xong vẫn là chưa thoả nguyền

...

Cảm thông giữa lúc hàn huyên

Ta nghe cặp mắt u huyền nao nao

Vũ Lăng nhớ chuyện suối Đào

Chia tay chẳng biết phương nào tìm quê.

Có nghĩa gì đâu một chữ “về”

Nếu không ngàn dặm ngược sơn khê

Nếu không ngược cả mười năm ấy

Về tận kinh đô của Ước Thề!

Mùa xuân quạt gởi thơ đề

Bảo giùm ta – chúa Xuân hề! – còn không?

Hỡi ơi, một phút mơ mòng

Đã tan rồi, mấy phương lòng sầu lên!

...

(VHC)

Thôi lan man chút cuối năm, bên này đã gần trưa. Giờ này bên VN chắc đã chuẩn bị đón giao thừa, tống cựu nghinh tân. Thân chúc quý bằng hữu, anh chị em, một năm mới an vui hạnh phúc, dồi dào sức khoẻ, công việc thuận lợi. Chúc những gì không tốt sẽ được tống tiễn đi xa, để nghinh đón cái an lạc về với bản thân, với gia đình, và những người thân yêu !

PN
(Ngày 29 Tết)

Phiếm: Nhiều chức để làm gì ?

 

Mấy năm gần đây, người VN thường có câu hỏi "Nhiều tiền để làm gì?". Có người hỏi thật lòng, có người hỏi với ý trêu ghẹo, và cũng có người hỏi vì đã ngộ ra một điều gì đó sâu sắc hơn trong cuộc sống. Bên cạnh đó tất nhiên là vẫn còn bao nhiêu người khác miệt mài đeo đuổi tiền bạc danh vọng mỗi ngày, mà không ai có thể đoán được khi nào mới là điểm dừng của họ. Và trong lúc có những người nhiều tiền không biết làm gì, thì xã hội chung quanh vẫn nhan nhản bao nhiêu chuyện thương tâm xảy ra. Những mảng đời lây lất bên lề xã hội, trong bệnh viện, dưới gầm cầu, bên bãi rác…. Những đứa bé nghèo khó trông chờ từng manh áo ấm từng bữa cơm no, ấp ủ từng ước mơ được cắp sách đến trường. Những kẻ bất hạnh vẫn mỏi mòn chờ đợi từng ngày để qua đi kiếp sống khốn cùng kém phần may mắn. Nói đâu xa, ngay cả ở TP HCM, một nơi được cho là " Singapore thứ hai", vẫn còn không ít người dân ở ngoại thành đến nay vẫn chịu cảnh màn trời chiếu đất, lây lất không nhà không cửa, bữa đói bữa no. Nhiều gia đình vẫn chưa có được cái nhà vệ sinh kín đáo để che dấu cái bàn dân thiên hạ mỗi lúc cần giải bày tâm sự … !

Nhưng đó là chuyện nhiều tiền nhiều gạo, nói bao giờ cho hết ? Nói sang đến chuyện nhiều chức. Mới tuần rồi, ngồi đọc tin tức bên nhà, lướt qua một vụ án tham nhũng quen quen, có thấy nhắc đến một vị cựu "sư thầy" chạy án. Nhìn cái danh mục chức sắc của ông ta mà mình choáng. Tự nhiên, loé lên câu hỏi “Nhiều chức để làm gì ?". Một câu hỏi mà chắc chắn lâu nay nhiều người cũng đã từng băn khoăn nghĩ đến rồi. 

Tất nhiên đây không phải lần đầu mình được nghe, được thấy một vị tu sĩ VN có nhiều chức sắc như vậy. Chỉ hơi ngạc nhiên là chức tước cùng lúc nhiều đến thế, thời gian đâu nữa để mà tu hành ? Mà để trả lời câu hỏi “Nhiều chức để làm gì?” thì từ một ông quan chức nhỏ cho đến một lãnh đạo cao cấp, chắc cũng phải khó khăn lắm mới trả lời đúng được, huống hồ chi là một bậc tu hành. Dĩ nhiên ở đây chúng ta đang nói đến câu trả lời cho chính lương tâm của họ, chứ còn trả lời cho thiên hạ trên báo trên đài thì bao giờ cũng dễ hơn nhiều.

Thực ra lâu nay ai cũng biết "chức sắc" chỉ là hình thức, là phương tiện để cơ cấu sắp xếp, hoặc phân bố tổ chức của một đoàn thể, công ty, doanh nghiệp, đơn vị hành chánh, hoặc chính quyền nhà nước, tổ chức quốc tế ...v.v. Mỗi chức vụ thường sẽ có những trách nhiệm, nghĩa vụ, danh dự, và quyền lợi tương ứng với chức vụ đó. Hầu hết trên thế giới, người ta thường chỉ quan tâm đến việc làm, sự cống hiến, trách nhiệm, hoặc vai trò thực hiện của người mang chức sắc. Làm công ăn lương thì có đúng người đúng việc không ? Làm quan chức thì có làm đúng trọng trách công việc không, có làm được việc gì hữu ích cho người khác, cho xã hội, cho dân cho nước hay không? Vì đó mới là mục đích chính, là phần hồn, và là điều quan trọng nhất đối với một chức vụ. Nhưng rồi cũng không biết cái văn hoá mê chuộng chức sắc này bắt nguồn từ đâu, mà lần hồi ở một số nơi trở thành nạn “loạn” chức sắc. Trong nước ngoài nước gì cũng gặp. Có chức được lãnh lương, có chức chỉ lãnh nợ. Ví dụ như ở nước ngoài làm chủ tịch chủ tiếc cộng đồng VN ở những địa phương có người Việt, chỉ là công việc tự nguyện ăn cơm nhà vác ngà voi, chủ yếu giúp bà con đồng hương tổ chức Tết nhứt, hội hè cho vui. Vậy mà có nơi cũng tranh giành nhau đến bốc khói, rồi lại có nhiều chỗ năn nỉ không ai chịu làm. Thật ra cũng có người hết lòng phục vụ đồng hương, nhưng cũng có người chỉ muốn tranh nhau cái chức hoặc khoái cái tên. Nên nhiều lúc dở khóc dở cười, vừa khôi hài vừa chua chát !

Nhiều người cho rằng văn hoá ham hố chức sắc này hình thành từ thời phong kiến xa xưa, vì "chức" có liên quan đến quyền hành và bổng lộc. Có thể vậy mà cho đến ngày nay vẫn còn một số nơi trên thế giới tồn tại quan niệm này, đặc biệt là ở những quốc gia có nạn tham nhũng và cửa quyền lộng hành. Tuy nhiên không phải ở đất nước nào cũng như vậy, cho nên đôi lúc gây ra một số hiểu lầm không nhỏ. Ví dụ như có nhiều người quen ở VN hiểu lầm về công việc của những nhân viên hoặc quan chức trong chính phủ Mỹ. Thông thường thì làm công chức nhà nước, chính phủ, cũng là một công việc bình thường, có trách nhiệm nghĩa vụ hẳn hoi tùy theo vị trí. Công việc chính phủ nhà nước thì thường không phải là những công việc có lương cao so với các công ty tư nhân bên ngoài. Tuy nhiên làm việc cho chính phủ thì các quyền lợi khác như tính ổn định việc làm cao hơn, tiền hưu, bảo hiểm sức khoẻ, thời gian nghỉ phép, nghỉ bịnh .v.v... tốt hơn. Nói đến lương bổng hoặc các khoản khen thưởng, thì các công ty tư nhân bên ngoài thường phong phú và rộng rãi hơn, đặc biệt là những công ty tư nhân lớn có các khoản đãi ngộ khác như tiền thưởng, stock options (cổ phiếu/cổ tức)... Còn nói về quyền hạn của các quan chức chính phủ Mỹ, thì chức vụ nào có nhiệm vụ nấy, ít ai dám lạm quyền lấn sân, cũng như ít chuyện hối lộ tham nhũng (ít chứ không phải là không có nghen). Chuyện lại quả hoặc cục sắt ném đi cục chì ném lại càng hiếm, vì lạng quạng dễ vô tù. Nên làm ông giám đốc sở, thị trưởng, nghị viên, thượng viện hạ viện, thống đốc, thậm chí tổng thống... thì cũng bình thường thôi. Lương của họ còn thấp hơn nhiều người khác, mà "lậu" thì cũng chẳng có bao nhiêu. Trời mưa lội nước thì cũng tự che dù mà đi, chẳng ai phải cõng họ bao giờ. Ngay cả những vị lãnh đạo cấp cao trong chính quyền, nếu tư cách đàng hoàng, năng lực tốt, gặp nhau người ta còn chào hỏi, kính trọng. Ngược lại, lỡ khi ra đường, vô quán ăn, đi quán nhậu ... để dân bắt gặp, bị kêu tên chửi thẳng hoặc la ó um sùm cũng là chuyện bình thường. Tuy nhiên vì thông tin không đầy đủ, nên nhiều người VN có bạn bè hoặc người thân ở Mỹ, mỗi khi nghe ai nói đến làm việc cho chính phủ, lại cứ tưởng là họ giàu có hoặc quyền lực gì ghê gớm lắm. Rồi cũng có những trường hợp ngược lại, nhiều vị VK lại tô vẽ thêm cho cái “uy lực” của họ nơi xứ người. Nên lần hồi bà con ở quê nhà cứ ngỡ quyền hành của họ to lớn giống như ông công an khu vực, ông trưởng thôn, anh chủ tịch xã, hoặc chị bí thư phường bên nhà :-). 

Nôm na thì phần việc công chức nhà nước cũng chỉ có vậy, có ngạch có cấp hẳn hoi, khó mà có được những bước "quá độ" hoặc “đột phá” như ở bên nhà. Còn đối với công ty hoặc doanh nghiệp tư nhân (DN tư nhân chiếm đại đa số việc làm ở Mỹ), thông thường thì cũng theo nguyên tắc chức càng to lương càng lớn. Nhưng vì đa số công ty tư nhân không có quy chế ngạch trật, nên có nhiều khoản thu chi linh động hơn, bất ngờ hơn. Một ông tổng giám đốc công ty lớn lãnh vài chục triệu đô một năm, cũng không phải chuyện hiếm. Thậm chí nhiều người chức vụ nhỏ hơn trong công ty tư nhân vẫn có thu nhập cao hơn tổng thống, bộ trưởng, thứ trưởng, tướng tá ở Mỹ, là chuyện bình thường. Tuy nhiên cũng có nhiều trường hợp ngoại lệ, đặc biệt là ở các lãnh vực chuyên môn đặc thù hoặc công nghệ tân tiến. Nhiều người tài giỏi đi sâu vào các lãnh vực chuyên môn, có nghiệp vụ đặc biệt, thì cũng chẳng cần phải làm giám đốc giám điếc gì, nhưng lương bổng cao hơn hẳn các ông sếp hoặc giám đốc của họ. Điều đó cũng hợp lý thôi, vì với một nền kinh tế thị trường đúng nghĩa, người làm hưởng theo giá trị mà họ tạo ra, chứ không phải hưởng theo "chức sắc" hoặc theo phe cánh. Mặt khác, khoảng cách về lương bổng giữa những người "cổ trắng" (làm bàn giấy) và "cổ xanh" (lao động tay chân) ở nhiều quốc gia tư bản không khác xa lắm. Cho nên nhiều người mặc dù chức vụ nhỏ hơn hoặc làm ít lương hơn, nhưng siêng năng làm thêm giờ thêm việc, cuối ngày "cổ xanh" lại nhiều tiền hơn "cổ trắng". Ngoài ra cũng có rất nhiều người tự làm doanh nghiệp tư nhân, tự mở tiệm mở quán, muốn đeo cổ nào thì đeo, lúc bình thường thì cổ xanh cổ trắng, lúc nhậu vào thì cổ đỏ cổ đen. Chẳng cần chức sắc gì, nhưng họ lại giàu có, ai “chơi” tới đâu họ “chơi” tới đó. Dám có lúc cũng bị lăn tăn nỗi khổ "nhiều tiền để làm gì" chứ chẳng đùa :-).

Nhưng đó là những chuyện đời thường, còn chuyện ham muốn "chức sắc" trong đạo, trong tôn giáo, lại càng khó hiểu hơn. Nhiều chức để làm gì ?

Tất nhiên là ai cũng hiểu được sự khác biệt giữa "phương tiện" và "mục đích" trong đời thường. Tôn giáo cũng vậy, mỗi tôn giáo đều có những mục đích và phương tiện khác nhau. Do vậy, cách tổ chức và sinh hoạt của mỗi tôn giáo thường thì cũng khác nhau, mặc dù mục đích cuối cùng có thể là không khác nhau lắm. Có những tôn giáo quan tâm phần hình thức, nặng về việc tổ chức hành chánh. Có tôn giáo lại quan trọng đến phần phát triển tín đồ, gây dựng cơ sở vật chất. Có tôn giáo lưu ý chuyện truyền thừa hơn, rồi cũng có tôn giáo đề cao chuyện an dân, sống tử tế thiện lành hơn..v.v. Muôn màu muôn vẻ. Và nhiều khi ngay cả trong cùng một tôn giáo, cũng phân chia ra nhiều chi nhánh, nhiều kinh sách, hoặc nhiều pháp môn tu tập khác nhau để phù hợp cho từng hoàn cảnh con người và địa phương. Đó cũng là chuyện bình thường thôi. Thế giới này quá nhiều người có trình độ khác nhau, tư duy khác nhau, kinh nghiệm sống khác nhau, cá tính khác nhau, đức tin khác nhau…Không thể nào có một cái bánh mà mọi người ăn vào cùng thấy ngon như nhau cả !

Nói thêm về vấn đề này, xưa nay ở bất kỳ một quốc gia nào, cho dù văn minh hay lạc hậu, độc tài hay dân chủ, thì cũng không hiếm những trường hợp tôn giáo bị các thế lực chính trị lợi dụng. Từ cá nhân, phe nhóm, cho đến chính quyền đảng phái lạm dụng để phục vụ cho những mục đích riêng tư của họ. Khác nhau là nhiều hay ít. Ngày xưa chỉ có một số ít trường hợp núp bóng tôn giáo, trà trộn giả danh để hoạt động chính trị, thì ngày nay vấn nạn đó lại càng phát triển đa dạng và phức tạp hơn nhiều. Không những chỉ giả danh để làm chính trị tuyên giáo, mà còn giả danh để làm kinh tế, lợi dụng đức tin của thiên hạ để phục vụ cho nhiều mục đích khác. Ví dụ như có một số giáo hội trên thế giới ngày càng phải đối diện với nhiều vụ lạm dụng tình dục trẻ em, tư tưởng cực đoan, khủng bố cuồng tín...v.v. Dĩ nhiên là cách ứng xử và thay đổi của mỗi tổ chức tôn giáo đều phải bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có sự ảnh hưởng rất lớn của văn hoá địa phương và quyền hành của chính phủ sở tại. 

Riêng ở VN, thì ai cũng dễ dàng nhận ra sự thay đổi của các sinh hoạt tôn giáo trước kia so với hôm nay, đặc biệt là đối với mảng PG quốc doanh. Ngày càng nhiều những sinh hoạt nghiêng về hình thức vật chất, nghi lễ bên ngoài, và các rao giảng nặng về mê tín tâm linh, tài lộc, buôn may bán đắt. Tu "tỉnh thức" một cách mơ hồ :-). Trong khi đó, nguyên thuỷ xưa nay đạo Phật chỉ có một mục đích tối thượng là hướng dẫn con người đến chỗ tỉnh thức, sáng suốt hơn (chứ không phải mê tín hơn). PG chỉ giúp con người hiểu rõ bản thân, để họ tự học hỏi và tu tập, thay đổi bản thân, tự chuyển hóa, tự thực chứng, để có trí tuệ tìm đến sự giác ngộ. Chùa chiền, kinh sách, tăng đoàn, pháp môn ..v.v.. cũng chỉ là những phương tiện hỗ trợ cho mục đích đó. Sư thầy thì cũng phải tự tu, tự học cho bản thân. Có hiểu đúng tu đúng, mới có thể giúp ích & hướng dẫn đúng cho người khác được. Nói tới đây mới nhớ, mới hôm bữa nói chuyện với một chị bạn chuyên nghiên cứu kinh sách và giáo lý PG bên Mỹ. Thắc mắc là "Sao các vị tu sĩ PG ở phương Tây, cũng như các kênh nghiên cứu đạo Phật ở nước ngoài, rất ít khi nói đến những chuyện như cõi âm, ma quỷ, hoặc chuyện sau khi chết. Trong khi đó ở VN quá nhiều bài thuyết giảng về loại đề tài này? ". Thực ra, mình không phải là các vị đó nên không dám đoán những dụng ý của họ. Tuy nhiên cũng thắc mắc không hiểu là ai có thể kiểm chứng được những chuyện ở cõi âm mà họ nói như thế ? Mình thì luôn luôn tin vào quy luật nhân quả, nên quan niệm rất đơn giản như ban ngày ăn mặn thì ban đêm khát nước; ngày hôm nay nhậu say bí tỉ thì ngày mai nhức đầu. Còn chuyện chết chóc thì cũng chỉ là là một phần của sự sống, có ai tránh được đâu. Vậy thôi, có gì lạ ? 

Thiết nghĩ sẽ rất hữu ích khi đi nghe giảng thuyết một vấn đề nào, hoặc nghe thiên hạ đồn đãi chuyện độc lạ gì, mà có thói quen không vội vàng tin theo một cách mù quáng. Mình cho rằng dù người thuyết giảng là ai, “chức to quyền trọng” thế nào, chùa to nhà thờ lớn tới đâu, hoặc có là giáo sư tiến sĩ gì đó, thì người nghe cũng cần phải tìm hiểu để phân biệt được điều đó đúng sai, hoặc có phù hợp với bản thân mình hay không ? Hiểu đúng vấn đề, chính việc làm đó cũng là một bước tu tập rất quan trọng và cần thiết. Phải qua lớp một mới đến được lớp hai, không ai có thể leo lên trung học mà chưa biết đọc biết viết !

Suy cho cùng, thì mọi chuyện trong vũ trụ này đều không thể tự nó sinh ra và tự tồn tại được, mà phải dựa vào nhau để có. Cho nên chuyện thuyết giảng một giáo lý, hoặc rao giảng một chủ nghĩa, cũng như tôn xưng chức nọ chức kia cũng vậy, là phải do quan hệ song phương (hoặc đa phương). Bên này cảm thì bên kia mới ứng. Có người nghe, thì mới có ngưòi nói. Có người này nể, thì người kia mới xưng. Có người này phục, thì người kia mới “nổ”. Có kẻ tin, thì mới có người “thuyết”…Còn "đúng, sai" lại là chuyện khác, tuỳ theo cái biết của mỗi người. Mấu chốt của vấn đề vẫn là ở chỗ mục đích của nó. Một lý thuyết hoặc chủ nghĩa dẫu từ ngữ to lớn cho đến đâu, thì quan trọng là có làm cho đất nước giàu mạnh, con người văn minh hạnh phúc hơn không ? Một ông quan dẫu chức to quyền lớn đến đâu, quan trọng là có làm được việc gì để ích nước lợi dân hay không ? Một người tu sĩ dẫu chức sắc cả gánh, quan trọng là có làm được việc gì để giúp mình giúp người trên con đường tu tập dẫn đến sự tỉnh thức hay chăng ? Không khéo, có khi nhiều chức quá lại trở nên nặng nề hơn, rồi phiền khổ giống như mấy anh nhiều tiền, lâu lâu lại phải băn khoăn tự hỏi: "Nhiều chức để làm gì ?" :-).

Cũng nhân nhắc đến chuyện phúc đức cõi âm, mình nhớ đến một câu chuyện trong sách kể lại thời Đức Phật còn tại thế. Một vị phú gia có cha vừa mới chết, bèn vội tìm đến Đức Phật, cầu xin Ngài giúp làm phép cho cha ông ta được về cõi thiên đường. Ông ta nói:

- Có nhiều vị pháp sư nói có thể làm phép giúp cha tôi vãng sanh về chốn thiên đàng, nhưng tôi tin tưởng nơi Ngài, nhờ Ngài cứu giúp. Tốn kém bao nhiêu cũng được.

Đức Phật nói:

- Ông hãy ra chợ mua hai cái hủ sành, một hủ bỏ dầu ăn vào, và một hủ bỏ đá quý vào, rồi đậy kín đem về đây.

Người phú gia nghe lời ra chợ mua hai hủ sành bỏ dầu, và đá quý mang về. Đức Phật bảo ông ta hãy bỏ 2 hủ sành ấy xuống giòng sông phía trước, và đợi cho đến khi chìm hẳn, rồi lấy một khúc cây thọt bể hai hủ sành đó ra. Hai hủ sành bể, dầu nổi lên trên mặt nước, còn đá quý thì chìm sâu dưới đáy sông.

Đức Phật bảo rằng:

- Ta chỉ giúp ông được tới đây. Chuyện nghiệp lực của thân phụ ông là do chính ông ấy tạo ra bao lâu nay khi ông ấy còn sống. Còn bây giờ thì ông hãy đi nhờ các vị pháp sư kia cúng, làm phép cho dầu kia chìm xuống và đá quý nổi lên. Nếu họ làm được chuyện như thế, thì họ có thể giúp được cho cha ông. Vị phú gia chợt hiểu ra đạo lý và từ giã quay về.

Ngay cả Đức Phật ngày xưa cũng chỉ dừng lại ở đó. Thế mà ngày nay có nhiều vị sư thầy có thể làm nên những điều kỳ diệu hơn, thì quả nhiên là điều đáng kinh ngạc !

Trở lại câu chuyện chức sắc dày cộm và sự giàu có của một số vị tu sĩ VN ngày nay. Mình vốn không hiểu biết lắm về cách tu học của các vị ấy, nên không dám lạm bàn về triết lý tôn giáo của họ. Vả lại đối những kẻ phàm phu còn đầy rẫy ham muốn, ngụp lặn trong tham sân si, cơm áo gạo tiền như mình, thì cũng còn nhiều giới hạn để phân tích sâu xa hơn. Tuy nhiên theo sự hiểu biết hạn hẹp của mình, trên thế giới mỗi khi nói đến PG, ngay cả những người không phải tu hành, đều biết đến 3 khái niệm cơ bản nhất của đạo Phật (Fundamentals of Buddhism). Đó là Vô thường (impermanence), Vô ngã (non-self), và Khổ (unsatisfactoriness or suffering). Trong tiếng Anh gọi đó là "Three Marks of Existence", hoặc "Three Universal Characteristics". Những vị nào tu tập thực sự, hiểu biết đúng về vô thường, vô ngã, thì chắc chắn là họ rất ít khi quan tâm đến những chức sắc danh xưng phù du, hoặc tài sản sổ đỏ sổ xanh, xe hơi nhà bự, sớm nắng chiều mưa trong cõi tạm này. Thường thấy như vậy !

PN

Ý nghĩ và đích đến ! (Thoughts & Destiny )

 

Mấy tháng nay quê nhà dịch bệnh nặng nề. Chết chóc đói khổ nhiều nơi, nhất là ở SG. Phong toả, đóng chốt, rượt đuổi, bao vây ... SG không còn nữa những "con đường có lá me bay, chiều chiều ta lại cầm tay nhau về", mà thay vào đó là hình ảnh những cung đường lặng lẽ, lạnh lùng, người lạy nhau trên phố. Những đoàn người lũ lượt trốn đi trong đêm như hành trình thập tự chinh của người Do Thái. Mùng, mền, chiếu, gối và những ước mơ đổi đời được gói gọn sau những chiếc ba ga gầy guộc. Những em bé vẫn còn bồng bế trên tay chưa biết gì, và những đôi mắt tròn xoe ngơ ngác quấn khăn quàng đỏ, lở dở tương lai. Những người nghèo khó đùm bọc nhau, chia xẻ từng gói mì chai nước, giúp nhau từng đồng bạc đổ xăng về quê. Những giọt nước mắt đã nhỏ xuống ngậm ngùi và cái ngoái đầu nhìn lại. Những thân thể cuộn tròn bên lề đường chợp mắt ru con. Những bàn tay nhỏ bé bất lực chào nhau lần cuối, rồi quay nhanh dấu nỗi nghẹn ngào... Còn bao nhiêu cảnh tượng đáng thương nữa, nhìn những hình ảnh đó ai lại chẳng đau lòng ? 

Ở nước ngoài, những người con xa quê cũng đau lòng không kém. Nhiều người đau đáu hướng về quê nhà. Mấy ông bạn, ông anh bên Đức, bên Mỹ, bên Tây, thỉnh thoảng lại email, ai cũng mong dịch bệnh chóng qua, để về thăm lại quê nhà, ai còn ai mất. Nhiều người gởi cho nhau những bài thơ khúc nhac. Cũ có, mới có, chia xẻ nỗi buồn. Có những câu, những chữ, dường như đã qua đi lâu lắm rồi, giờ nghe lại, thấy buồn man mác !

Mẹ tôi em có gặp đâu không ?
Bao xác già nua ngập cánh đồng
Tôi cũng có thằng em bé nhỏ
Bao năm rồi xác trẻ trôi sông !
(Quang Dũng)

Tuần trước, ngồi xem lại mấy cuốn phim tài liệu của thời kỳ dịch cúm năm 1918 (Spanish Flu) và các giai đoạn phục hồi sau năm 1920. Rồi nghĩ đến cơn dịch của ngày hôm nay, có những điểm tương đồng mặc dù đã hơn 100 năm trôi qua. Bỗng nhớ đến Erich Maria Remarque. Nhớ "Bia mộ đen và bầy diều hâu gãy cánh" (The Black Obelisk), nhớ "Bản du ca cuối cùng của loài người không còn đất sống" (Flotsam)..... Rồi cả một thời sinh viên hoang dại trở về !

(Ngoài lề chút, cho đến nay mình vẫn cảm thấy may mắn được sinh ra trong buổi giao thời của đất nước. Để được thấy sự khác biệt giữa chế độ cũ và chế độ mới, để sống với những đổi thay của con người và xã hội, để được tận mắt chứng kiến những biến động cũng như bao sự kiện lịch sử quan trọng của thế giới và quê nhà. Trong đó, có cả cơn đại dịch Vũ Hán lần này. Tất nhiên một số người quan niệm khác, cho rằng đây là một thế hệ bất hạnh và đầy hệ luỵ khổ đau. Cũng có một số người cho rằng đây là một thời kỳ rực rỡ, hãnh tiến chưa từng có. Mình tôn trọng những quan niệm đó, riêng mình vẫn nghĩ rằng khi nhìn nhận vấn đề với một thái độ tích cực và công bằng sẽ giúp cho cái nhìn trung thực hơn).

Nhớ lại thời mình còn đi học, cả một đất nước khó khăn nghèo đói. Bên cạnh đó là những biến cố xã hội xảy ra liên tục và bất ngờ, nhiều người hoảng loạn, bối rối, và sợ hãi. Thời kỳ "quá độ", cơ chế bao cấp, chuyên chính vô sản, hợp tác xã, kinh tế mới, đi cải tạo, đánh tư sản, đánh địa chủ, đổi tiền, điều tra lý lịch, chiến tranh Tây Nam, chiến trường Tây Bắc .v.v... Cái gì cũng mới, cũng lạ, cũng lần đầu. Còn hạnh phúc hay đau khổ, hân hoan hay cay đắng, là tuỳ vào vị trí và hoàn cảnh của mỗi người. Nhưng đại đa số người miền Nam nói chung và người Sài gòn nói riêng, đã sống cam chịu và nhẫn nhịn, cố hy vọng và chờ đợi sự thay đổi ở ngày mai để làm động lực vượt qua những tháng ngày khốn khổ. Cũng có nhiều người chịu đựng không nỗi, đã liều chết ra đi, và hàng trăm ngàn người đã ngã xuống giữa rừng sâu hoặc vĩnh viễn nằm lại dưới lòng đại dương.

Rồi mấy chục năm trôi qua, cuộc sống đất nước có thay đổi chăng ? Chắc chắn là có. Quy luật vô thường của vũ trụ, tất cả mọi thứ đều sẽ phải thay đổi, không ai có thể làm ngược lại. Có những thứ thay đổi tốt hơn, cũng có thứ thay đổi xấu hơn. Ngày hôm nay phải khác ngày hôm qua. Ngày mai sẽ khác hơn ngày hôm nay. Đó là chuyện tất nhiên, nhưng khác thế nào mới là quan trọng. Rồi cho đến ngày hôm nay, cuộc sống của người dân có còn phải cam chịu và nhẫn nhịn nữa không ? Ai cũng có thể dễ dàng tự tìm ra câu trả lời cho chính bản thân mình !

Có nhiều người thường dùng yếu tố thời gian để so sánh sự đổi thay hoặc tiến bộ của một đất nước. Mình nghĩ là sự so sánh nào cũng khập khiễng, vì sự thay đổi luôn lệ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Quả nhiên là vậy. Chỉ cần 30 năm, một quốc gia thất trận, bị tàn phá như Nhật đã có thể vươn lên trở thành một đất nước có nền kinh tế hùng mạnh thứ hai trên thế giới thời bấy giờ. Chỉ cần 35 năm Singapore trở thành một đất nước có nền kinh tế phồn thịnh hàng đầu thế giới. Đài Loan, Hàn Quốc cũng vậy, không cần đến 30 năm đã trở thành cường quốc về kinh tế và dân trí trên thế giới. Nhưng chúng ta không thể đem Liên Xô, Triều Tiên hoặc Cuba mà so sánh với họ được. Những nước Đông Âu cho đến ngày nay vẫn còn vất vả để đuổi kịp các nước Tây Âu láng giềng của họ. Suy cho cùng, yếu tố quan trọng nhất cho sự thay đổi và phồn thịnh không phải là thời gian, càng không phải là thành tích chiến tranh, mà là ở tư duy, ở trong từng ý nghĩ của mỗi con người.

Thời đại hôm nay, các ngành tâm lý học hoặc xã hội đương đại, ai cũng biết đến nguyên tắc chung “Thoughts become actions. Actions become habits. Habits become character. Character becomes destiny”. Tạm dịch là: “Ý nghĩ dẫn đến hành động. Hành động dẫn đến thói quen. Thói quen dẫn đến tính cách. Tính cách dẫn đến vận mạng”. Cá nhân cũng thế mà đất nước cũng vậy. Điều này thì rõ ràng quá, lại dễ dàng chứng minh, nên cũng chẳng ai tranh cãi gì nhiều. Có chăng là nhiều người lâu lâu vẫn còn tranh cãi ai là tác giả câu này. Người thì cho là của Lão Tử, người thì cho là của Gandhi, người thì bảo là của bà Thatcher. Thực ra người nào có đọc hoặc nghiên cứu về Yogacara (tên khác là Yogachara, Vijnanavada, Vijnaptimatra, Consciousness Only, Duy thức ....) thì những điều này đã được nói đến từ hơn 2500 năm trước rồi. 

Xin mở ngoặc chút, một số người xưa nay vẫn thường ngộ nhận quy chụp nhiều quy luật tự nhiên là của đức Phật tạo ra, hoặc là sở hữu của đạo Phật. Ví dụ như vô thường, nhân quả, hoặc đạo lý đang nói đến ở đây. Thực ra Đức Phật không phải là đấng tạo hoá, Ngài cũng không phải là Thượng đế như theo quan niệm ở một số tôn giáo khác. Cho nên những gì trong kinh sách mà Ngài đã giảng dạy truyền lại đều là những quan sát thực tế, trãi nghiệm và thực chứng dưới con mắt trí tuệ (prajna, wisdom) của một đấng giác ngộ, chứ Ngài không tạo ra những quy luật đó, và càng không muốn tranh giành công lao, lập thành tích, hoặc đăng ký sở hữu trí tuệ bản quyền :-).

Nói thêm chút, đạo Phật vốn cho rằng mọi thứ trên cuộc đời này đều xuất phát từ ý nghĩ (thoughts). Không những chỉ là số phận, mà cái tôi, cái tớ, cái "bố mày", cái chủ tịch, cái giám đốc, cái cu li, cái nô lệ, cái tự chủ, cái có, cái không, cái hạnh phúc, cái khổ đau....v.v.. nôm na đều bắt nguồn từ sự tương tác của thân và ý (body & mind) với môi trường chung quanh mà tạo thành. Ai muốn tìm hiểu sâu hơn thì mình nghĩ nên đọc tài liệu nói về 8 thức (consciousness), và 5 uẩn (skhandas). Còn đối với dân thường sửa máy tính như mình, thì đơn giản coi "body" như là phần cứng (hardware), coi "mind” như là phần mềm (software). Cho nên anh nào muốn thay đổi tư duy, thì kiếm phần mềm khác bỏ vào chạy thử xem sao :-).

Tuy nhiên nói vậy chứ không dễ chút nào. Mỗi người mỗi cảnh, mỗi quốc gia mỗi cách. Rất nhiều quốc gia phát triển trên thế giới, hằng ngày nổ lực tìm kiếm và cổ vũ những tư duy sáng tạo, đề cao những lối suy nghĩ mới lạ. Bởi họ cho rằng đó là động lực chính để nâng cao giá trị đời sống con người, canh tân đất nước, cải tiến xã hội, thay đổi thế giới (changing the world). Những đứa trẻ đi học từ nhỏ đã được thầy cô, cha mẹ, khuyến khích nên suy nghĩ độc lập, tư duy rộng rãi, đa phương đa chiều, và luôn đeo đuổi giấc mơ "thay đổi thế giới". Thế nhưng bên cạnh đó, thì cũng còn một số quốc gia, giáo dục tư tưởng đi theo những khuôn mẫu nhất định, không dám phản biện lại hoặc đi theo lối khác. Thử hình dung nếu như sự đào tạo, tuyển chọn nhân sự, bao năm qua vẫn duy ý chí bằng một cách thức giống nhau, vẫn hồng hơn chuyên, vẫn hạt giống vẫn nguồn giống nhau, vẫn lựa chọn tư duy và cách nghĩ giống nhau, thì điều gì sẽ xảy ra? Tất nhiên là khó có thể mong đợi những đột phá về tư duy hoặc phương cách ứng xử khác biệt. Hãy nhìn vào hiện trạng thực tế của năng lực nhân sự ngày nay (nhất là qua đợt chống dịch vừa rồi) để có những nhận định cụ thể hơn. Thỉnh thoảng chắc cũng có những trường hợp ngoại lệ, nhưng đó là thiểu số rất ít.

Nhớ có lần ngồi nói chuyện với một người quen, anh ta nói mấy đứa nhân viên của anh bây giờ "phản động" lắm. Nghe nghiêm trọng quá, nhưng hỏi ra mới biết là mấy đứa trẻ có những tư duy mới mẻ, khác với lối suy nghĩ cổ xưa của các bậc trưởng bối. Mình góp ý với anh ta nên phân biệt được chữ "phản biện" và "phản động", không nên cứ nghe người ta nói bậy rồi nói theo, mà không hiểu được cái nghĩa của chữ "động" là gì. Rất nhiều trường hợp xưa nay vì không hiểu thấu vấn đề, hoặc thiển cận, hoặc sợ hãi mơ hồ, mà bóp chết nhiều tư tưởng và ý kiến cải cách có thể đem lại sự phồn thịnh cho quốc gia dân tộc. Ngày xưa thời phong kiến đã đành, ngày nay thời văn minh cũng không hiếm. Mình thì vốn nghĩ rằng một quốc gia có chính quyền, có quân đội, có quan to quan lớn, có luật pháp, sao lại sợ hãi một vài tư tưởng khác biệt ?  Chắc có lẽ chỉ là một vài cá nhân địa phương kém hiểu biết, hoặc chưa biết cách chấp nhận sự khác biệt, nên không xử dụng được cái hay cái mới của người khác thôi. Ngoài ra cũng có thể một số người ngộ nhận cho rằng phải có bằng này cấp nọ, hoặc con ông này cháu bà kia mới có khả năng suy nghĩ “đúng”. Buồn cười là những vị lãnh đạo quốc gia tên tuổi và thành công trên thế giới lâu nay, đại đa số chẳng có học vị cao, cũng chẳng ông nào có trình độ chính trị cao cấp trung cấp gì cả. Nhưng họ đều có điểm chung là suy nghĩ đúng và dám vì quốc gia hy sinh quyền lợi cá nhân !

Nói đến đây mình nhớ đến một câu chuyện thời Đức Phật còn tại thế. Hàng năm vào những mùa mưa lũ lớn, các tăng đoàn thường xin vào tá túc ở nhà dân vài ngày rồi đi tiếp. Lần đó, tăng đoàn xin trú chân tại một ngôi làng nhỏ. Sau khi tất cả mọi người sắp xếp được nơi trú ngụ, chỉ còn lại Ananda, đệ tử của đức Phật, và một ngôi nhà thổ của cô gái điếm trong làng. Mọi người trong đoàn đều cảm thấy bối rối và lo lắng, Ananda cũng vậy, bèn kéo nhau đến hỏi ý kiến đức Phật là có nên vào đó ở chăng ?

- Cô ta có mời ngươi vào ở không ? Đức Phật hỏi .

- Dạ có. Ananda trả lời .

- Vậy thì tại sao không ?

Nghe Đức Phật nói thế, cả tăng đoàn xôn xao, ồn ào thắc mắc tại sao đức Phật lại để cho đệ tử của Ngài, Ananda, vào nhà thổ ở dài ngày. Nhiều người cho rằng Ananda sẽ bị cô gái ấy (thế lực thù địch) dụ dỗ mất thôi. Nhưng Đức Phật từ tốn trả lời :

- “Ta đã khổ công tìm tòi học hỏi và thực chứng được con đường tu tập này. Ta cho rằng đây là phương pháp tối thượng để giúp các ngươi cùng chúng sanh tu tập, giác ngộ và thoát khỏi khổ đau. Nếu bây giờ cô gái đó có phương pháp còn hay hơn ta, có thể khiến Ananda bỏ pháp của ta mà đi theo cô ấy. Thì các ngươi cũng không nên theo ta nữa, mà nên đi theo cô ta. Bởi nếu các người thực sự là những người muốn tìm kiếm sự thật, cầu tiến, và luôn mong muốn đạt tới cảnh giới cao hơn của trí tuệ, thì hãy nên mạnh dạn đi theo những gì tốt đẹp hơn”.

Quả nhiên là vậy, xưa nay vẫn thế. Nếu ta đúng, ưu việt, thì ngại gì người bỏ ta đi. Còn nếu không, thì dẫu mọi cố gắng chiêu trò cũng gượng ép được bao lâu ? Mà nếu người không đủ khả năng phân biệt tốt xấu đúng sai, thì lo lắng có thay đổi được gì chăng ? Cả tăng đoàn lắng nghe theo Ngài, nhưng cũng còn nhiều bậc trí giả ấm ức, hậm hực. Một số người trong tăng đoàn vẫn không đồng ý để Ananda ở chung nhà với "thế lực thù địch", vì e sợ làm ảnh hưởng đến uy tín của họ, nên đã âm thầm theo dõi, để về báo cáo :-).

Khi đó, chiếc y của Ananda đã cũ, mỏng manh quá. Cô ấy may cho Ananada một tấm y mới bằng lụa quý, đắp lên người của Ngài. Mấy anh theo dõi nghĩ rằng "thôi rồi lượm ơi" !

Khi đó, mùa giá lạnh, cô ta nấu những chén cháo nóng dâng lên cho Ananda. Ngài Ananda ăn ngon lành, mấy anh theo dõi báo cáo "Ananda bị thế lực thù địch dụ dỗ rồi" !

Đêm đến, cô ta múa cho Ananda coi. Mấy anh theo dõi báo cáo "Ananda bị văn hoá đồi truỵ ảnh hưởng rồi" !

.... Và cứ thế, ngày nọ đến ngày kia, nhiều báo cáo “tối mật” đồn đãi trong tăng đoàn là Ananda đã bị thế lực thù địch âm mưu mua chuộc rồi. Cho đến cuối cùng, khi những ngày mưa gió qua đi, tăng đoàn tập trung lại để cùng với Đức Phật tiếp tục cuộc hành trình. Ananda cũng trở về với tăng đoàn, đi sau lưng Ngài là một vị ni sư mới, đó chính là cô gái điếm của "thế lực thù địch" :-).

Một câu chuyện đáng cho đời sau suy ngẫm, đặc biệt là những người luôn đặt sự nghi ngờ lên hàng đầu, và luôn quy chụp những gì khác biệt đối với cách nghĩ của bản thân. Mà cũng không phải chỉ có trong PG mới đề cập đến tầm quan trọng của tư duy và ý nghĩ (thoughts). Thực ra khi ngành tâm lý học bắt đầu hình thành và phát triển mạnh mẽ ở thế kỷ 19, thiên hạ cũng đã tranh luận rất nhiều về những quan điểm này. Nhiều nhà tâm lý học đã lục lại những di sản quan trọng của Aristotle, Descartes, Jean-Jacques Rousseau ...để làm tiền đề cho các nghiên cứu thời bấy giờ. Một câu nói nổi tiếng của Descartes là "I Think Therefore I Am" cũng được nhắc đến thường xuyên, và mãi cho đến ngày hôm nay. Vào đầu thế kỷ 20, James Allen, có cho ra cuốn sách ngắn có tên là "As a Man Thinketh", nói đến sức mạnh thực sự về sự suy nghĩ của con người. Và nó đã nhanh chóng trở thành một tác phẩm đình đám thời bấy giờ. Tác phẩm có những điểm tương đồng rất hay giữa triết học hiện đại và PG cổ đại, đó là nghiệp lực, năng lượng, và hậu quả sinh ra bắt đầu từ trong ý niệm.

Lan man quá, giờ trở lại chuyện dịch bệnh ở quê nhà. Rất không may mắn, VN từ một đất nước tự hào về cách chống dịch giỏi nhất, nhưng chỉ một năm sau cũng với cách chống dịch đó, lại đưa đất nước VN, đặc biệt là SG, vào con đường bế tắc, rớt xuống cuối bảng xếp hạng của thế giới. Đại đa số các quan chức và giới hữu trách đã nổ lực hết sức của họ. Nhưng nổ lực nhất chưa hẳn là hiệu quả nhất. Nhiều sự hy sinh của các nhà hảo tâm, các bác sĩ, y tá, các lực lượng tuyến đầu đã làm rung động lòng người, nhưng kết quả thì cũng chỉ dừng lại ở mức độ nhất định. Và mãi cho đến hôm nay, cả nước vẫn còn loay hoay giữa phương cách vừa sống chung với dịch vừa phục hồi kinh tế. Tất nhiên, chưa bao giờ ngoại lệ, và còn hơn bao giờ hết, VN cần những suy nghĩ tỉnh táo và đúng đắn để cứu dân cứu nước trong giai đoạn khó khăn này. 

Thiết nghĩ lối mòn suy nghĩ thường không phải là cách nghĩ dẫn ta ra khỏi lối mòn. Rất cần những tư duy mới, ý nghĩ mới, để có được cách làm mới hơn, hiệu quả hơn. Rất mong dịch bệnh chóng qua, đời sống người dân và xã hội trở lại an bình. Cũng mong VN ngày càng mạnh dạn thay đổi, từ cách bầu bán tuyển chọn nhân sự cho đến cách điều hành nhất quán, quan tâm hơn đến những suy nghĩ độc lập có chính kiến, cũng như tôn trọng hơn những ý kiến đóng góp chân chính, để góp phần tạo dựng đời sống xã hội an vui hơn, đất nước giàu mạnh hơn. Và tất nhiên là mọi hành động dẫn đến sự thay đổi lớn lao nào cũng đều bắt đầu bằng một cách nghĩ mới !

PN